NOWELIZACJA KSH – OPERACJE TRANSGRANICZNE SPÓŁEK, 17 marca 2023

W toku prowadzenia działalności gospodarczej może dojść do zmiany siedziby przedsiębiorcy lub reorganizacji jego formy prawnej. Migracja spółek kapitałowych jest charakterystyczna dla wspólnego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Procesy transgraniczne, tak kluczowe i odzwierciedlające jedną z naczelnych swobód wspólnego rynku – swobodę przedsiębiorczości (dalej jako „Swoboda”), w swym zaawansowaniu, dojrzały do potrzeby regulacji o unijnym zasięgu oddziaływania. Dzisiejszym artykułem rozpoczynamy serię publikacji poświęconych transgranicznym procesom reorganizacyjnym spółki kapitałowej.

I.  Praktyka gospodarcza i sprawa sądowa motorem zmian

W ramach działalności spółki kapitałowe penetrują nowe rynki, rozwijają swoją działalność i są – jak każda „rzecz” w gospodarce towarowo-pieniężnej, przedmiotem transakcji kupna – sprzedaży. W rezultacie dochodzi do przekształceń albo połączeń, albo podziałów danego podmiotu (dalej jako „Procesy”), co wiąże się również z możliwością zmiany siedziby statutowej lub faktycznej. Obrót gospodarczy zrodził sytuację, która stała się kanwą sprawy sądowej tzw. Sprawy Polbud, a finalnie zaowocowała istotnym wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako „TSUE”) z dnia 25 października 2017 r. w sprawie C-106/16. Syntetycznie rzecz ujmując[1], wyrok ten dotyczył sprawy polskiej, w której Polbud Sp. z o.o. zakwestionowała polskie przepisy przewidujące, iż podjęcie uchwały o przeniesieniu siedziby spółki za granicę powoduje rozwiązanie spółki, z czym wiąże się konieczność przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Sąd Najwyższy zadał pytania prejudycjalne do TSUE, który w odpowiedzi przyjął stanowisko, że zmiana siedziby statutowej spółki tylko po uprzednim postępowaniu likwidacyjnym jest ograniczeniem Swobody. Tak ukształtowana regulacja jest niegodna z traktatami unijnymi, a tym samym z prawem europejskim. Ograniczenie Swobody nie może następować abstrakcyjnie, lecz zawsze zmierza do ochrony konkretnego, istotnego interesu publicznego jak np. ochrona wierzycieli, wspólników mniejszościowych albo pracowników spółki.

Wzmiankowana Sprawa Polbud i zapadły w niej wyrok stały się źródłem harmonizacji prawa unijnego w postaci dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady z 2019 roku[2] (dalej jako „Dyrektywy transgraniczne”). Polski ustawodawca był na mocy ww. aktów zobowiązany do ich implementacji do 31.01.2023 r., z czego się ostatecznie nie wywiązał. Na dzień 15.03.2023 r., na etapie prac rządowych, znajdują się dwa projekty aktów – ustawa o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw[3] i ustawa o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek[4] (łącznie dalej zwane jako „Projekty implementujące”). Procedowane regulacje wprowadzają zmiany w kluczowych ustawach polskiego systemu, tj. w: Kodeksie spółek handlowych (dalej jako „KSH”), Ustawie o krajowym rejestrze sądowym (dalej jako „KRS”), Ustawie o krajowym rejestrze karnym (dalej jako „KRK”), Ordynacji podatkowej (dalej jako „OP”), Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako „PITU”) , Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej jako „CITU”).

II. Obowiązujący stan prawny

Zanim przejdziemy do zarysu Projektów implementujących, należy wspomnieć, jak w obecnym stanie prawnym uregulowane są kwestie transgranicznych reorganizacji spółek. Zgodnie z przepisami KSH uchwała walnego zgromadzenia spółki może obejmować decyzję wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, co z kolei wiąże się z rozwiązaniem spółki. Do rozwiązania dochodzi jednak dopiero po uprzednim przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego i wykreśleniu spółki z rejestru przedsiębiorców KRS – złożonym na wniosek spółki, po przeprowadzeniu likwidacji. Innymi słowy, nie jest możliwe przeniesienie siedziby za granicę RP bez likwidacji spółki z obrotu prawnego w RP, co w świetle Sprawy Polbud jawnie narusza Swobodę. Wprost Procesy KSH reguluje jedynie w przedmiocie połączenia się spółek.

III. Zarys instytucji prawnych i rozwiązań w Projektach implementujących

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że Projekty implementujące dotyczą wszystkich trzech rodzajów reorganizacji spółki kapitałowej w ramach Procesów, które angażują udział oraz wywierają skutki wobec głównych grup jej interesariuszy, tzn. wspólników mniejszościowych, pracowników i wierzycieli. Kwestie instrumentów prawnych udziału pracowników w Procesach oraz ich ochrony są ujęte w odrębnym akcie, jednym z dwóch w ramach Projektów implementacyjnych. W przedmiocie sytuacji prawnej wierzycieli warto wspomnieć, że m. in. będą oni mogli żądać zabezpieczenia swoich wymagalnych wierzytelności względem spółki podlegającej Procesom. Ponadto, Projekty implementacyjne przewidują zasadę solidarnej odpowiedzialności w sytuacji, gdy roszczenie wierzyciela spółki podlegającej podziałowi nie zostanie zaspokojone przez spółkę, której przydzielone jest zobowiązanie. Jednakże każda spółka biorąca udział w podziale ponosi odpowiedzialność solidarną tylko do wysokości wartości aktywów netto przyznanych tej spółce. W zakresie regulacji sytuacji wspólników mniejszościowych Projekty implementujące przyznają im prawo składania uwag do planu dokonywanego Procesu, otrzymania sprawozdania o skutkach Procesu dla ich grupy, dają roszczenie wykupu ich udziałów albo akcji (dalej jako „Udziały”) przez spółkę podlegająca Procesowi, jak również prawo żądania oszacowania wartości Udziałów przez niezależnego biegłego rewidenta i możliwość zakwestionowania ich ceny przed sądem. Co istotne, i co stanowi nowość w prawie polskim, wspólnicy otrzymają możliwość przyznania przez spółkę jej Udziałów zamiast dopłat w gotówce, w związku z zakwestionowaniem parytetu wymiany Udziałów.

Projekty implementujące wprowadzą liczne nowości w KSH. Zgodnie z treścią procedowanych regulacji spółka komandytowo – akcyjna uzyska zdolność łączeniową i podziałową. Wprowadzony zostanie również nowy typ łączenia transgranicznego, gdy jedna lub więcej spółek w chwili rozwiązania bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego przenosi wszystkie swoje aktywa i pasywa na inną istniejącą spółkę – spółkę przejmującą – bez konieczności emisji nowych akcji lub ustanawiania nowych udziałów przez spółkę przejmującą. Spółki będą mogły również być dzielone poprzez tzw. wyodrębnienie. Podział ten polega na przeniesieniu części majątku spółki dzielonej na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę lub spółki za Udziały spółki lub spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona. Plan takiego podziału powinien zawierać informację o liczbie i wartości Udziałów w spółkach przejmujących lub w spółkach nowo zawiązanych obejmowanych przez spółkę dzieloną.

Nowe kompetencje uzyskają również sądy rejestrowe (dalej jako „Sąd”), a KRS będzie podlegał dalszym transformacjom cyfrowym. Warto zaznaczyć, że Sąd, prowadząc kontrole przy wydawaniu zaświadczeń o zgodności z prawem krajowym danego Procesu (dalej jako „Zaświadczenia”), będzie go badał celem eliminowania przypadków obejścia albo naruszenia prawa albo oszustw. Kontrola ta ma zapobiegać obchodzeniu przez spółki praw pracowników, unikaniu płatności z tytułu zabezpieczenia społecznego lub obowiązków podatkowych. Dyrektywy transgraniczne wprowadziły obowiązek przesyłania Zaświadczenia za pośrednictwem systemu integracji rejestrów, do którego ma należeć również KRS.

IV. Ciąg dalszy nastąpi…

Dyrektywy transgraniczne weszły w życie 01.01.2020 r., będąc odpowiedzią unijnego prawodawcy na potrzebę harmonizacji prawa unijnego w przedmiocie Procesów obejmujących spółki, które w swej działalności operacyjnej materializują Swobodę. Polski ustawodawca nie sprostał wprowadzeniu Dyrektyw transgranicznych na czas, niemniej wypracowywane są Projekty implementacyjne, które z racji rozległości i skomplikowania materii regulacyjnej obejmują nie tylko nowelizację KSH, ale także innych aktów prawa.

W kolejnych publikacjach serii przyjrzymy się bliżej wybranym instytucjom prawnym ochrony zasygnalizowanych wyżej 3 grup interesariuszy spółki, z wyodrębnieniem projektowanej sytuacji prawnej pracowników spółek podlegających Procesom, przybliżymy zagadnienia Zaświadczeń i kontroli Sądu w toku Procesów, a także skupimy się na wybranych aspektach cyfryzacji i zmianach w KRS.

Jan Akimenkow
aplikant radcowski
T: +48 71 780 31 00
E: akimenkow@millercanfield.com

[1] Opis sprawy, stanu faktycznego i argumentów prawnych oraz pełna sentencja wyroku dostępna jest na: CURIA – Dokumenty (europa.eu),

[2] Chodzi o Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek -nr CELEX 32019L2121 oraz Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1151 z dnia 20 czerwca 2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek – nr CELEX 32019L1151.

[3] Numer w wykazie prac UC123, aktualny tekst aktu z dnia 15.12.2022 r.

[4] Numer w wykazie prac UC109, aktualny tekst aktu z dnia 19.10.2022 r.

Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield na podstawie faktów i informacji aktualnych w dacie jej wydania, które mogą ulec zmianie. Celem publikacji jest zwrócenie uwagi na wskazane w niej zmiany prawne i nie powinna stanowić wyłącznej podstawy do podjęcia jakiejkolwiek decyzji dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej w konkretnej sprawie. W każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do określonej sytuacji.