ANALIZA NOWELIZACJI KODEKSU SPÓŁEK HANDLOWYCH, 12 kwietnia 2022

Ustawa z dnia 9.02.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako „Ustawa”) na dzień 11.04.2022 r.  w dalszym ciągu oczekuje na podpis Prezydenta RP,  a następnie promulgację w Dzienniku Ustaw.  Zacznie ona obowiązywać w terminie sześciu miesięcy od ogłoszenia Ustawy w oficjalnym publikatorze – tyle bowiem wynosi jej vacatio legis. Oczekując na powyższe, w niniejszej, ostatniej, części serii analizy nowelizacji KSH[1], przedstawiamy problematykę odpowiedzialności interesariuszy grupy spółek, wyłączenia stosowania Ustawy oraz wnioski końcowe.

I.   Odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej

Spółka dominująca odpowie wobec spółki zależnej za szkodę, która zostanie wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i jednocześnie nie zostanie ona naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu. Podstawą odpowiedzialności jest wina spółki dominującej w zaistnieniu szkody. Spółka jednoosobowa będzie musiała dodatkowo wykazać, że wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło ją do niewypłacalności. Odpowiedzialność spółki dominującej ustala się z uwzględnieniem obowiązku lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia. W pierwszej kolejności powództwo odszkodowawcze wobec spółki dominującej może wytoczyć spółka zależna, w okresie do roku od dnia upływu terminu do naprawienia szkody wskazanego w wiążącym poleceniu. W przypadku zaniechania ww. czynności każdy wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej (dalej jako „Wspólnik”) może dochodzić roszczenia naprawienia szkody spółki zależnej przed sądem.

II.   Odpowiedzialność spółki dominującej wobec Wspólników

Spółka dominująca, która w ogólności będzie posiadała większość uprawniającą do podjęcia uchwały o uczestnictwie spółki zależnej w holdingu oraz do zmiany umowy spółki albo statutu, odpowie wobec Wspólnika spółki zależnej za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, pod warunkiem, że obniżenie nastąpiło na skutek wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia[2]. Roszczenie Wspólnika wygaśnie, gdy spółka dominująca w całości naprawi szkodę spółki zależnej. Przedawnienie ww. roszczenia nastąpi z upływem trzech lat od dnia, w którym Wspólnik dowiedział się o szkodzie, lecz nie później niż z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

III.   Odpowiedzialność spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowie za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie zawiniła w powstaniu szkody lub szkoda nie była następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Niejasnym pozostaje zapis, zgodnie z którym w relacji spółka dominująca – wierzyciel spółki zależnej ODPOWIEDNIO stosuje się obowiązek lojalności. Wydaje się, że może to oznaczać, że w okresie bezpośrednio poprzedzającym egzekucję mienia spółki zależnej, spółka dominująca nie uszczupla tego mienia, jak również w momencie wydawania wiążącego polecenia uwzględnia ona wierzytelności spółki zależnej i ich wartość w stosunku do szacowanego, potencjalnego zmniejszenia jej majątku. Należy jednakże pamiętać, że „uwzględnianie” jest miarkowane wprowadzaną Ustawą zasadą business judgement rule – por. drugą część serii[3].

IV.   Odpowiedzialność członka zarządu spółki zależnej wobec spółki

Wykonanie wiążącego polecenia przez członka zarządu spółki zależnej nie będzie skutkowało, w przypadku powstania szkody w mieniu spółki, jego odpowiedzialnością z tytułu działania albo zaniechana sprzecznego z umową spółki albo statutem, albo pełnienia funkcji bez należytej, zawodowej staranności[4]. W dalszym ciągu jednak członek zarządu będzie odpowiadał za wykonanie wiążącego polecenia pomimo uprzedniego powzięcia uchwały w tym przedmiocie przez cały zarząd spółki zależnej, ale również, jak się zdaje w sytuacji, gdy w ramach zarządu dokonał błędnej oceny treści polecenia – w świetle Ustawowych i ewentualnych umownych albo statutowych przesłanek odmowy jego wykonania, w konsekwencji czego spółka zależna poniosła szkodę.

V.   Kto będzie „wyjęty spod Prawa holdingowego”?

Zgodnie z treścią Ustawy nie będzie ona miała zastosowania do następujących podmiotów obrotu gospodarczego: 1) spółki publicznej, 2) spółki, która jest spółką w likwidacji i rozpoczęła podział swego majątku albo jest spółką w upadłości, oraz 3) spółki będącej podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym[5].

VI.  Wnioski końcowe

Treść Ustawy w zestawieniu z różnorodnymi aspektami jej krytyki, po stronie doktryny prawa i uczestników obrotu, prowadzi do zasadniczego pytania – co postawimy w centrum wartości prawnych w przedmiocie prawa holdingowego, a zatem i uznamy, że ten element nadaje ton wykładni pozostałych przepisów, instytucji, pozostałych wartości składających się na całość? W obliczu treści wielu abstrakcyjnych zarzutów i metafor komentatorów nie sposób uniknąć trywialnego ich skonkludowania – nie da się zjeść ciastka i mieć ciastka, ani pójść na przód, robiąc jeden krok do przodu, a następnie dwa do tyłu. A takie wnioski wypływają ze względnie sporej ilości stanowisk podnoszonych w debacie jurydycznej. Zarówno art. 7 wespół z praktyką obrotu, jak i pogrzebane uprzednio projekty noweli KSH dowodzą, że nielimitowana regulacjami imperatywnymi swoboda umów (finalnie pełne prawo korporacyjne), nieskrępowana wolność gospodarcza, szczątkowe przepisy typizujące nadużycia stosunku dominacji w grupie spółek, nadmierna ochrona wspólników mniejszościowych oraz bezgraniczna wiara w homo economicus i kompromisowość uczestników spółki w realizacji wspólnego interesu pozbawione jednoznacznego ustalenia jednego podmiotu odpowiedzialnego, lecz i sprzężenia z tym władztwa typu de iure imperii – nie tylko dominium, nie prowadzi w polskich realiach do rozwoju, stabilizacji holdingów oraz bezpieczeństwa ich interesariuszy, a tym samym do zmniejszenia sporów sądowych.

Ustawa stanowi krok naprzód, jest wyrazem nieodzownego sporu tzw. gołębi z jastrzębiami w zakresie kompetencji uczestników holdingu, przewagi wartości holdingu w maksymalizacji zysku nad prawami jednostkowymi interesariuszy. Jest ona również próbą odpowiedzi na, z jednej strony imposybilizm największego kapitałowo uczestnika holdingu w starciu z obowiązkiem lojalności kadry zarządzającej poszczególnymi spółkami, a z drugiej strony próbą rozwiązania węzła gordyjskiego po stronie zarządów tychże spółek – interes partykularny, czy całego holdingu? Problemy te były zgłaszane już ponad 10 lat temu[6], więc czas najwyższy na krok na przód. Nie należy jednak zapominać, że stosowanie uchwalonego prawa holdingowego może również zaktualizować wciąż otwarte kwestie tj. potrzebę przyznania holdingowi podmiotowości prawnej, tworzenia obligatoryjnego funduszu z przeznaczeniem na pokrywanie uszczerbku związanego z realizacją interesu holdingu, powołania organów holdingu[7]. Wydaje się, że unormowanie zasad odpowiedzialności aż na czterech różnorodnych szczeblach uczestników holdingu, przy oczywistym założeniu, że kryteria takiej materii pozostają okraszone albo wyrazami nie ostrymi, albo wręcz klauzulami generalnymi, jest przejawem pożądanej proceduralizacji zasad bezpieczeństwa uczestników obrotu[8].

Jan Akimenkow
aplikant radcowski
T: +48 71 780 31 00
E: akimenkow@millercanfield.com

[1] z poprzednimi artykułami serii można zapoznać się tutaj:

https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6902605429705101313

https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6907663551046291456

https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6915664774076764160

[2] zob. szerzej art. 2112 KSH, w tym limit 75 % kapitału zakładowego, posiadanego zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni, wymagany dla osiągnięcia przez spółkę dominującą większości głosów w spółce zależnej,

[3] https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6907663551046291456

[4] zob. szerzej art. 215 § 1 KSH oraz przepisy w nim odesłane,

[5] w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2020 r. poz. 2059   oraz z 2021 r. poz. 680, 815, 1598 i 2140),

[6] zob. Kwaśnicki Radosław L., Prawo holdingowe – uwagi do projektu nowelizacji kodeksu spółek handlowych – LEX,

[7] tak w: Adamus R. Czy prawo holdingowe będzie atrakcyjne dla praktyki – LEX ,

[8] Zob. odmiennie: Adam Opalski: Projekt prawa grup spółek, czyli skok na spółki Skarbu Państwa – rp.pl .

Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield na podstawie faktów i informacji aktualnych w dacie jej wydania, które mogą ulec zmianie. Celem publikacji jest zwrócenie uwagi na wskazane w niej zmiany prawne i nie powinna stanowić wyłącznej podstawy do podjęcia jakiejkolwiek decyzji dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej w konkretnej sprawie. W każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do określonej sytuacji.