WPŁYW POSTĘPOWANIA POJEDNAWCZEGO I MEDIACYJNEGO NA BIEG PRZEDAWNIENIA, 22 lutego 2022

W dniu 30 czerwca 2022 roku wejdzie w życie Ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny („k.c.”) oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego („k.p.c.”) oraz niektórych innych ustaw z 2 grudnia 2021 roku (Dz.U. z 2021 r. poz. 2459), („Ustawa”), która między innymi zmieni dotychczasowe przepisy regulujące bieg terminu przedawnienia roszczeń.

Z technicznego punktu widzenia zmieniono jedynie trzy przepisy kodeksu cywilnego. W art. 121 k.c. dodano punkty 5 i 6, w art. 123 § 1 k.c. uchylony został punkt 3, a art. 124 § 2 k.c. otrzymał nowe brzmienie. Ponadto nieco zmieniono część art. 183(6)§ 3 k.p.c. Skutki prawne tej zmiany, z punktu widzenia terminu dochodzenia roszczeń, są jednak znaczące.

Zgodnie z nowododanymi punktami 5 i 6 w art. 121 k.c., bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, co do roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji, a co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.

Według obecnego brzmienia art. 123 § 1 pkt 1 i 3 k.c., rozpoczęty bieg przedawnienia roszczeń ulega przerwaniu przez: (i) każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia oraz (ii) przez wszczęcie mediacji prowadzonej na wniosek strony przed wszczęciem postępowania sądowego. Zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie sądów dominuje pogląd, że w grupie czynności przedsięwziętej przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenia albo zaspokojenia roszczenia mieści się m.in. złożenie pierwszego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Czy jednak taki sam skutek odnoszą również kolejne wnioski o zawezwanie do próby ugodowej lub ewentualnie kolejne wszczęcie mediacji? W praktyce prowadziłoby to do sytuacji, w której każde takie zawezwanie do próby ugodowej lub każde wszczęcie mediacji mogłoby być uznane za czynność prowadzącą każdorazowo do przerwania biegu przedawnienia powodującego konieczność jego liczenia od początku. Ogólne terminy przedawnienia roszczeń to sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Wniosek skutkujący przerwaniem biegu przedawnienia, złożony tuż przed końcem upływu terminu przedawnienia, za każdym razem mógłby więc przedłużać czas, jakim dysponuje wierzyciel na dochodzenie roszczenia nawet o kilka lat.

W uzasadnieniu do Ustawy, wśród przyczyn, które skłoniły ustawodawcę do zmiany omawianych przepisów, wskazano właśnie m.in. na zauważalne w praktyce zjawisko, polegające na składaniu przez wierzycieli powtórnych wniosków o zawezwanie do próby ugodowej jedynie w celu przerwania biegu terminu przedawnienia, a niekoniecznie w celu zaspokojenia roszczenia. Zwrócono przy tym uwagę na brak jednolitości w orzecznictwie sądów w zakresie oceny czy kolejne wnioski o zawezwanie do próby ugodowej lub ewentualnie kolejne wszczęcie mediacji prowadzą do przerwania biegu przedawnienia.

W judykaturze widoczne są w tym zakresie dwa zasadnicze nurty (bez szczegółowego omawiania ich ewentualnych odmian). Pierwszy zakłada, że bieg przedawnienia zostaje przerwany poprzez każde, a więc także drugie i kolejne wystąpienie o zawezwanie do próby ugodowej, bez względu na to czy rzeczywistą intencją wierzyciela inicjującego postępowanie przez sądem było dążenie do dochodzenia roszczenia, czy jedynie wywołanie skutku przerwania przedawnienia. Drugi, zakłada jednolite traktowanie wszystkich wniosków o zawezwanie do próby ugodowej, a więc każdorazowo podlega ocenie sądu czy kolejne wnioski o zawezwanie do próby ugodowej istotnie stanowią czynność przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia, czy też czynność podjętą jedynie w celu odsunięcia w czasie momentu upływu terminu przedawnienia. W ramach drugiego nurtu mieści się także podejście zakładające ocenę danego (zwłaszcza kolejnego z rzędu) wniosku o zawezwanie do próby ugodowej pod kątem nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Zakwalifikowanie dokonania omawianej czynności procesowej jako nadużycie prawa podmiotowego nie prowadziłoby wówczas do przerwania biegu przedawnienia roszczenia.

Tuż przed rozpoczęciem prac sejmowych nad Ustawą (projekt Ustawy wpłynął do Sejmu 28 czerwca 2021 roku) Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dnia 17 czerwca 2021 r. o sygn. II CSKP 104/21, wyraźnie opowiedział się za pierwszym stanowiskiem. Sąd zaznaczył, że prawidłowa wykładnia powyższego przepisu prowadzi do wniosku, że kwalifikacja określonej czynności jako „przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia” ma charakter generalny i odnosi się do ”każdej czynności przed sądem” należącej do tej samej kategorii. W uzasadnieniu przywołanego wyroku Sąd Najwyższy wyjaśnił ponadto: „Przedsięwzięcie czynności „bezpośrednio w celu dochodzenia” nie podlega więc indywidualnej kontroli zmierzającej do ustalenia, czy w danym przypadku celem powoda było konkretnie dochodzenie roszczenia, czy realizacja innych planów lub interesów. Ocena taka następuje wyłącznie na poziomie kwalifikacji kategorii czynności, bez potrzeby, a jednocześnie – bez prawnej możliwości jednostkowego badania zamierzeń podmiotu, który przedsięwziął przed sądem określoną czynność.” Sąd Najwyższy zajął również dość wyraźne stanowisko co do dokonywania oceny składanego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej pod kątem nadużycia prawa podmiotowego. W ocenie składu orzekającego w postępowaniu zakończonym powyższym wyrokiem, skoro do przerwy biegu przedawnienia dochodzi z mocy samego prawa, a nie w wykonaniu prawa podmiotowego, to dokonanie omawianej czynności procesowej nie podlega ocenie pod kątem nadużycia prawa podmiotowego.

Inaczej może być jednak z kwalifikacją takiej czynności pod kątem nadużycia prawa procesowego (instytucja wprowadzona do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469), która weszła w życie 7 listopada 2019 roku). Wystąpienie z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej wyłącznie w celu uzyskania przerwy biegu przedawnienia (oczywiście w okolicznościach danej sprawy) może zostać uznane ze sprzeczne z dobrymi obyczajami nadużycie prawa procesowego (tak m.in.: wyrok Sądu Najwyższego z 12 marca 2020 roku, sygn. IV CSK 582/18 lub wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 22 stycznia 2020 roku, sygn. I ACa 338/19).

Wprowadzona zmiana przepisów nie usuwa braku jednolitości stanowiska co do oceny skutków drugiego i kolejnych wniosków o zawezwanie do próby ugodowej lub wniosków o mediację. Ustawą złagodzono jedynie wpływ złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej bądź wszczęcie postępowania mediacyjnego, na bieg terminu przedawnienia poprzez jego zawieszenie na czas trwania postępowania pojednawczego bądź mediacyjnego. W przeciwieństwie do przerwania biegu terminu, po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie, termin przedawnienia biegnie dalej od chwili, w której ustało zawieszenie. Tym samym, dokonanie jednej z tych czynności, nawet kilkukrotnie, co najwyżej przedłuży termin przedawnienia roszczenia o okres zawieszenia, ale nie otworzy jego biegu na nowo.

W Ustawie przewidziano przepisy przejściowe i zgodnie z nimi do mediacji oraz postępowań pojednawczych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie Ustawy oraz do umów zawartych przed dniem wejścia w życie Ustawy należy stosować przepisy dotychczasowe.

Katarzyna Sasiak
Adwokat
T: +48 22 447 43 00
E: sasiak@millercanfield.com

Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield na podstawie faktów i informacji aktualnych w dacie jej wydania, które mogą ulec zmianie. Celem publikacji jest zwrócenie uwagi na wskazane w niej zmiany prawne i nie powinna stanowić wyłącznej podstawy do podjęcia jakiejkolwiek decyzji dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej w konkretnej sprawie. W każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do określonej sytuacji.