FUNDACJE RODZINNE, 1 czerwca 2023

Spośród przedsiębiorców można wyodrębnić jednoosobowe działalności gospodarcze, które cieszą się estymą „firm rodzinnych”. Jest to pojęcie pozaprawne, oddziaływające na aspekty wizerunkowe i marketingowe, niemniej odwołujące się również do ciągłości pokoleniowej właścicieli. W obrocie prawnym znane są również fundacje dobroczynne, będące lokacją kapitału osób zamożnych, jak również fundacje powiernicze, które mają za zadanie ochronę i zarząd majątkiem małoletniego następcy. Od 22 maja 2023 r. w polskim porządku prawnym funkcjonują fundacje rodzinne[1]. Ich wybranym, najważniejszym aspektom prawnym przyjrzymy się w tym artykule.

CZYM JEST FUNDACJA RODZINNA I KLUCZOWE ELEMENTY JĄ BUDUJĄCE

Fundacja rodzinna („Fundacja”) jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Beneficjentem może być osoba fizyczna (w tym sam Fundator) albo organizacja pozarządowa z Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie[2]. Podmiot z ww. grupy musi ponadto być wpisany na listę beneficjentów i ze statutu musi wynikać, że może otrzymać Świadczenie albo część mienia Fundacji po jej rozwiązaniu („Beneficjent”). Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych („Fundator”). Fundatorów może być więcej niż jeden, lecz w przypadku Fundacji założonej w formie testamentu – tylko jeden. Alternatywną formą jest akt założycielski Fundacji, dopuszczający wielość Fundatorów. W obydwu przypadkach musi zostać zachowana forma aktu notarialnego. Fundator może składać uwagi, opinie lub zalecenia do organów Fundacji, a dotyczące jej działalności.

Ustawodawca pod pojęciem świadczenia rozumie składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa przeniesione na Beneficjenta albo oddane Beneficjentowi do korzystania przez Fundację albo Fundację w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.

Fundacja nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych[3].

POWSTANIE FUNDACJI I JEJ STRUKTURA

Aby Fundacja powstała, należy: 1) złożyć oświadczenia o ustanowieniu Fundacji w akcie założycielskim albo w testamencie, 2) ustalić statut Fundacji, 3) sporządzić spis mienia, 4) ustanowić organy Fundacji wymaganych przez ustawę lub statut, 5) wnieść fundusz założycielski i 6) wpisać Fundację do rejestru fundacji rodzinnych. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja może tworzyć jednostki terenowe.

Ustawodawca zdecydował o obligatoryjnych elementach statutu oraz jego fakultatywnych zagadnieniach. Do tych pierwszych zalicza się m. in. szczegółowy cel fundacji, oznaczenie Beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących Beneficjentowi uprawnień, zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów Fundacji, a także zasady reprezentacji. W drugiej kategorii zagadnień mieszczą się m. in. szczegółowe okoliczności rozwiązania Fundacji i wytyczne dotyczące inwestowania jej majątku.

ORGANY FUNDACJI I JEJ MAJĄTEK

Fundator (Fundatorzy) wnosi do Fundacji mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 tys. zł. Mienie wniesione przez Fundatora nie podlega częściowemu albo całościowemu zwrotowi. Fundator ma obowiązek sporządzenia spisu mienia wnoszonego do Fundacji, a następnie na zarządzie spoczywa ciężar jego aktualizowania. W spisie ujmuje się konkretnego Fundatora oraz rodzaj i wartość składnika majątkowego wnoszonego mienia. Dla celów podatkowych określa się również, na rzecz każdego z Fundatorów, proporcje mienia wniesionego do zbiorczej wartości majątku założycielskiego Fundacji.

Organami Fundacji są: zarząd, rada nadzorcza i zgromadzenie beneficjentów. Podobnie jak dla spółek kapitałowych Ustawodawca uregulował kwestie odbywania zgromadzeń beneficjentów, reprezentacji Fundacji, sposobu podejmowania uchwał, wymogu większości i tajności w głosowaniach, sposobu powoływania i odwoływania organów oraz ich kompetencje. Warto zauważyć, że nie każdy Beneficjent Fundacji ma prawo uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów, bowiem takie prawo musi wynikać ze statutu, a przede wszystkim zgromadzenie beneficjentów jest organem o ile powoła je, w statucie, Fundator.

PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ PRZEZ FUNDACJĘ

Ustawodawca przewidział zamknięty katalog rodzajów działalności gospodarczej, przewidzianych dla Fundacji. Może ona prowadzić działalność gospodarczą poprzez m. in. zbywanie, najem, dzierżawię swojego mienia, zakup papierów wartościowych czy innych instrumentów finansowych, przystępowanie do spółek, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni, udzielanie pożyczek spółkom prawa handlowego, w których Fundacja ma udziały, udzielania pożyczek Beneficjentom. Co ciekawe, dopuszczono do ww. zakresu gospodarkę leśną.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ FUNDACJI I FUNDATORA

Fundacja odpowiada solidarnie wespół z Fundatorem za jego długi powstałe przed powstaniem Fundacji. Jest to jednak odpowiedzialność limitowana wartością mienia Fundacji”, bowiem limituje ją wartość mienia Fundacji. Wartość mienia oblicza się sumując wartość poszczególnych składników w chwili ich wniesienia, a cenę w chwili zaspokojenia wierzyciela Fundatora. Co istotne, Fundator nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte przez Fundację.

KONTROLA SĄDOWA i SKARBOWA FUNDACJI

Fundacja podlega wpisowi do rejestru. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Fundator, Beneficjent lub członek organu Fundacji może wytoczyć przeciwko Fundacji powództwo o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały organu, sprzecznej z jej statutem lub celem. Sąd może nałożyć na zarząd Fundacji grzywnę, w sytuacji, gdy stwierdzi, że Fundacja jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów, wezwie do usunięcia stwierdzonych naruszeń w oznaczonym terminie a zarząd nie zastosuje się do przedmiotowego wezwania sądowego.

Na żądanie organu Krajowej Administracji Skarbowej – np. izby administracji skarbowej właściwej miejscowo ze względu na siedzibę Fundacji, Fundacja ma obowiązek przekazania: danych zawartych na liście beneficjentów, spisu mienia oraz informacji o świadczeniach lub mieniu przekazanym w związku z rozwiązaniem Fundacji. Termin na wykonanie zobowiązania ze strony Krajowej Administracji Skarbowej nie może być krótszy niż 14 dni.

Jan Akimenkow
aplikant radcowski
T: +48 71 780 31 00
E: akimenkow@millercanfield.com

[1] Zob. Ustawa z dnia 26 stycznia o Fundacji rodzinnej (Dz. U. z 2023r., poz. 326).

[2] Np. fundacje i stowarzyszenia niedziałające w celu osiągnięcia zysku.

[3] Z chwilą ogłoszenia testamentu albo sporządzenia przez notariusza aktu założycielskiego powstaje Fundacja w organizacji.

Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield na podstawie faktów i informacji aktualnych w dacie jej wydania, które mogą ulec zmianie. Celem publikacji jest zwrócenie uwagi na wskazane w niej zmiany prawne i nie powinna stanowić wyłącznej podstawy do podjęcia jakiejkolwiek decyzji dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej w konkretnej sprawie. W każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do określonej sytuacji.