Publikacje

Jedną z form formy ochrony zabytku nieruchomego jest jego wpis do rejestru zabytków. Art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1 stanowi, że „Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.”

Wpis taki sytuuje zabytek jako przedmiot publicznoprawnej ochrony i nakłada na jego właścicieli lub użytkowników nowe prawa i obowiązki. Obowiązki te mogą skutkować daleko idącym ograniczeniem uprawnień właściciela nieruchomości wpisanej do rejestru. Z chwilą takiego wpisu
następuje bowiem umniejszenie prawa właściciela do dysponowania nieruchomością i jej używania.

Przykładem takich ograniczeń jest art. 25 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Stanowi on, że zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza:

• uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości
• dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem jego historycznej funkcji i wartości, jak również możliwości jego dostosowania dla osób ze szczególnymi potrzebami;
• uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich, określającego zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazującego niezbędne do zastosowania materiały i technologie;
  
  

Wspomniana ustawa definiuje prace konserwatorskie, jako „działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań”. Prowadzenie prac konserwatorskich oraz prowadzenie badań konserwatorskich zabytku wpisanego do rejestru wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwtora zabytków. Postępowanie w sprawie udzielenia takiego pozwolenia jest postępowaniem odrębnym, niezależnym od postępowania o wydanie pozwolenia na budowę.

Pozwolenie wojewódzkiego konserwatora zabytków jest wydawane w formie decyzji administracyjnej, odpowiadającej treści art. 107 k.p.a., w ramach tzw. uznania administracyjnego. Przepisy prawa nie określają, w jakich przypadkach konieczne jest wydawanie pozwolenia, a w jakich odmawia się jego udzielenia, pozostawiając tę kwestię ocenie organu ochrony zabytków. Wydając powyższe pozwolenie, wojewódzki konserwtor zabytków związany jest żądaniem strony, co do zakresu swojego rozstrzygnięcia; nie wolno mu ingerować w przewidziane przez wnioskodawcę rozwiązania techniczne czy projektowe. Może on jedynie wyrazić zgodę na ich zastosowanie w okolicznościach konkretnej sprawy albo takiej zgody odmówić.

Podmiot występujący z wnioskiem o pozwolenie na prowadzenie prac konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru jest obowiązany zapewnić kierowanie tymi pracami, albo samodzielne ich wykonywanie, przez osoby spełniające wymagania określone w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.7 Zatem pracami konserwatorskimi, prowadzonymi przy zabytkach wpisanych do rejestru może kierować osoba, która ukończyła studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, w zakresie konserwacji i restauracji dzieł sztuki lub konserwacji zabytków oraz która po rozpoczęciu studiów drugiego stopnia lub po zaliczeniu szóstego semestru jednolitych studiów magisterskich przez co najmniej 9 miesięcy brała udział
w pracach konserwatorskich prowadzonych przy zabytkach wpisanych do rejestru.

W dziedzinach nieobjętych programem wspomnianych wyżej studiów wyższych, pracami konserwatorskimi kieruje osoba, która posiada:

• świadectwo ukończenia szkoły średniej zawodowej oraz tytuł zawodowy albo wykształcenie średnie lub średnie branżowe i dyplom potwierdzający posiadanie kwalifikacji zawodowych w zawodach odpowiadających danej dziedzinie lub
• dyplom mistrza w zawodzie odpowiadającym danej dziedzinie
• oraz, która przez co najmniej 4 lata brała udział w pracach konserwatorskich, prowadzonych przy zabytkach wpisanych do rejestru lub na Listę Skarbów Dziedzictwa.
  
  

Natomiast uprawnienie do kierowania robotami budowlanymi, albo sprawowania nadzoru inwestorskiego, przysługuje przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru osobie, która posiada uprawnienia budowlane określone przepisami Prawa budowlanego oraz która przez co najmniej 18 miesięcy brała udział w robotach budowlanych prowadzonych przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru lub inwentarza muzeum będącego instytucją kultury.

Zajmując się kwestią zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru należy zwrócić uwagę na tryb, w jakim następuje uzgodnienie z właściwym konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich i programu zagospodarowania.
W doktrynie podkreśla się, że w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami brak jest wyraźnego przepisu kompetencyjnego umocowującego wojewódzkiego konserwatora zabytków do dokonania takiego uzgodnienia. Proponuje się zatem rozwiązanie stosowane powszechnie w praktyce administracyjnej, a sprowadzające się do tego, że przedmiotowe uzgodnienie następuje przy wydawaniu zaleceń konserwatorskich w trybie art. 27 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami („Na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku.”), poprzez uzgodnienie konserwatorskie dokonywane w procedurze współdziałania w toku wydawania decyzji o warunkach zabudowy oraz wraz z uzyskaniem stosownego pozwolenia w trybie art. 36 ustawy o ochronie zabytków.

1. Dz.U.2021.710 t.j.
2. Patrz: B. Ruszkiewicz, Ochrona nieruchomosci zabytkowych jako przykład ingerencji państwa w sferę prawa własności, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom XXI, 2009, s. 110.
3. Art. 3 pkt 6).
4. Art. 36 ust. 1 pkt 1) i pkt 3).
5. Patrz np.: wyrok NSA z dnia 27 stycznia 2011 r., II OSK 31/10, LEX nr 953062, wyrok NSA z dnia 26 kwietnia 2013 r., II OSK 2625/11, LEX nr 1365872; wyrok NSA z dnia 16 czerwca 2011 r., II OSK 1599/10, ONSAiWSA 2012, nr 4, poz. 73)
6. Patrz: komentarz do art. 36 [w]: A. Ginter, A. Michalak, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, opublikowano: WK 2016, LEX.
7. Art. 36a ust. 1.
8. Art. 37a ust. 1 i ust. 2.
9. Art. 37c.
10. Patrz: komentarz do art. 25 [w]: M. Cherka (red.), Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Komentarz, opublikowano: LEX 2010.