Publikacje

1. Czym są miejsca doraźnego schronienia i co odróżnia je od budowli ochronnych?  

Dnia 1 stycznia 2025 roku weszła w życie ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej („Ustawa”), która nakłada na odpowiednie organy administracji publicznej (organy ochrony ludności – dalej „OL”) ale również na inwestorów, deweloperów i właścicieli nieruchomości nowe obowiązki dotyczące tworzenia i utrzymywania tzw. obiektów zbiorowej ochrony („OZO”) chroniącej ludność przed zagrożeniami wynikającymi z klęsk żywiołowych, aktów terroru i działań wojennych, do których zaliczają się:

 a) schrony – budowle ochronne o konstrukcji zamkniętej i hermetycznej chroniące przed większością zagrożeń;
 b) ukrycia – budowle ochronne o konstrukcji niehermetycznej chroniące tylko przed częścią potencjalnych zagrożeń, oraz
 c) miejsca doraźnego schronienia („MDS”) – budowle lub ich części nie spełniające wymagań dla schronów lub ukryć, a więc nie będące „prawdziwymi” budowlami ochronnymi, ale przystosowane doraźnie do tymczasowego ukrycia ludzi i ich ochrony przed niektórymi zagrożeniami.

Wszystkie te rodzaje OZO mogą być zarówno samodzielnymi (wolnostojącymi) obiektami budowlanymi jak i częściami większych obiektów budowlanych (np. garaż podziemny hotelu przystosowany do pełnienia funkcji MDS).

W przeciwieństwie do budowli ochronnych, które powinny być formalnie lokalizowane i tworzone na bieżąco, MDS są organizowane przez organy OL dopiero w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych lub stanu wojny na podstawie wydawanych wówczas decyzji o nakazie przystosowania danego obiektu (np. podziemia budynku, garażu podziemnego czy tunelu) do pełnienia funkcji MDS. W związku z tym, w czasie pokoju i braku stanu nadzwyczajnego nie mamy do czynienia z obiektami już stanowiącymi MDS, a jedynie z przydatnymi tj. możliwymi do przystosowania pełnienia funkcji MDS lub też już przystosowanymi do pełnienia takiej funkcji, czyli umożliwiającymi zorganizowanie w nich MDS w razie potrzeby.

Druga istotna różnica pomiędzy MDS i budowlami ochronnymi dotyczy sposobu ich finansowania. Co do zasady budowle ochronne powinny być w istotnej mierze wspófinansowane ze środków publicznych (dotacji celowych), w przypadku MDS taka dotacja może być obowiązkowo przyznana dopiero na zorganizowanie MDS, czyli już w stanie wojny/nadzwyczajnym, natomiast przyznanie dotacji na cele dostosowania obiektu do wymagań MDS jest dla organu OL fakultatywne, czyli może on udzielić takiej dotacji pokrywającej część takich kosztów, ale nie jest do tego w żaden sposób zobowiązany, a zatem koszty te praktyce poniosą deweloperzy lub właściciele odpowiednich obiektów. Przepisy opisanego niżej Rozporządzenia dotyczącego MDS przewidują jednak możliwość dostarczenia przez organ OL właścicielowi obiektu, w którym ma zostać zorganizowany MDS materiałów budowlanych do dokonania prac przystosowawczych.

2. Obowiązek przystosowania nowopowstających oraz istniejących budynków do pełnienia funkcji MDS.

Przepis art. 93 Ustawy przewiduje obowiązek wykonywania budowli ochronnych (schronów i ukryć) w niektórych nowopowstających budynkach użyteczności publicznej, ustalonych zgodnie z kryteriami określonymi w samej ustawie oraz rozporządzeniu wykonawczym Rady Ministrów, natomiast art. 94 Ustawy wprowadza obowiązek zapewnienia możliwości lokalizacji MDS w kondygnacjach podziemnych nowych:

• budynków mieszkaniowych wielorodzinnych,
• budynków garaży wolnostojących, oraz 
• tych budynków użyteczności publicznej (publicznych i prywatnych), dla których nie jest wymagane wykonanie w nich budowli ochronnych.

Zgodnie z powyższym przepisem wszystkie kondygnacje podziemne w (nowych) budynkach mieszkaniowych lub garażowych, a także w tych budynkach użyteczności publicznej, w których nie wymaga się urządzenia budowli ochronnej, należy od razu projektować i wykonywać w sposób umożliwiający zorganizowanie w nich MDS, a więc będą one musiały już od etapu ich projektowania spełniać dodatkowe wymagania (warunki) techniczne przewidziane dla MDS opisane niżej. Nowe wymagania wynikające z powyższego przepisu Ustawy będą mieć jednak pełne zastosowanie tylko do obiektów budowanych w przyszłości, a mianowicie tych, dla których, odpowiednio, wniosek o udzielenia pozwolenia na budowę, odrębne zatwierdzenie projektu architektoniczno-budowlanego, projektu zagospodarowania działki lub terenu albo zgłoszenie budowy lub wykonywania innych robót budowlanych (gdy nie będzie wymagane pozwolenie na budowę) zostaną złożone po dniu 31 grudnia 2025 roku. Jeżeli odpowiednie wnioski lub zgłoszenia dotyczące budowy danego obiektu zostaną złożone przed 1 stycznia 2026 r., obiekty takie według obecnych przepisów – co do zasady – nie będą podlegać ogólnemu obowiązkowi ich dostosowania przed wybudowaniem do wymagań wynikających z przepisów Ustawy i rozporządzeń do niej pomimo tego, że zakończenie ich budowy i oddanie do użytkowania nastąpią już po tej dacie.

Powyższe przepisy dotyczą obowiązkowego dostosowania nowych obiektów budowlanych do wymagań technicznych dla MDS. Co już istniejących budynków i budowli (nie tylko użyteczności publicznej lub wielorodzinnych), obowiązek ich dostosowania do tych wymagań może zostać nałożony przez organ OL w razie wprowadzenia stanu wojny lub stanu nadzwyczajnego, o ile będzie to w ich przypadku możliwe. Zatem omawiane przepisy mają istotne znaczenie zarówno dla deweloperów obiektów budowlanych dopiero planowanych jak również potencjalnie dla właścicieli obiektów już istniejących.

3. Rozporządzenie wykonawcze MSWiA dotyczące MDS.

W dniu 9 lipca 2025 r. zostało wydane Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 lipca 2025 r. w sprawie warunków organizowania oraz wymagań, jakie powinny spełniać miejsca doraźnego schronienia (Dz.U. 2025 r. z 14 lipca br. poz. 932), zwane dalej „Rozporządzeniem”. Projekt tego Rozporządzenia przeszedł długą drogę legislacyjną, w tym zakresie opiniowania i konsultacji, i jego finalnie przyjęta i ogłoszona w zeszłym miesiącu treść istotnie odbiega od pierwotnego kształtu z lutego br. opisanego w jednym z poprzednich artykułów na ten temat.
Jak wskazuje jego nazwa, Rozporządzenie ma dwa zakresy regulacji: (i) warunki organizowania MDS przez organy OL (w sytuacji, gdy jest konieczne i możliwe zgodnie z prawem) oraz (ii) wymagania techniczne dla MDS.

4. Warunki organizowania MDS.

Rozporządzenie reguluje w pierwszej kolejności zasady ustalania przez organy OL czy możliwe jest zorganizowanie MDS w istniejących obiektach budowlanych (§ 2 i § 3). W tym celu organy dokonują oceny istniejącego stanu technicznego i instalacji takich obiektów oraz ich dokumentacji projektowej i budowlanej. W przypadku ustalenia, że istnieje możliwość zorganizowania MDS w danym obiekcie, organ OL zapewnia opracowanie dokumentacji określającej zakres rozwiązań technicznych niezbędnych dla przystosowania takiego obiektu lub jego części do pełnienia funkcji MDS, a na jej podstawie określa wykaz prac niezbędnych do wykonania po wydaniu przez organ nakazu przystosowania obiektu do pełnienia funkcji MDS (np. wykonania podpór wzmacniających nośność stropu oraz zabezpieczeń otworów okiennych i wejść), co, jak wyżej wspomniano, może nastąpić dopiero w razie wprowadzenia stanu wojny lub stanu nadzwyczajnego. W przypadku wydania powyższego nakazu, przystosowanie obiektu do pełnienia funkcji MDS, oprócz wykonania powyższych prac dostosowawczych, a także niezbędnych dla zapewnienia bezpiecznego użytkowania obiektu prac naprawczych i konserwacyjnych, będzie wymagało także m.in. zapewnienia odpowiedniego dostępu do MDS (ciągów komunikacyjnych), w tym usunięcia pojazdów oraz zbędnego wyposażenia utrudniających dostęp, blokujących drogi ewakuacji lub zajmujących potrzebne miejsce, odpowiednego oznakowania MDS oraz jego wyposażenia w wymagane instalacje, urządzenia, umeblowanie i konieczny sprzęt (§ 10).

Zgodnie z Rozporządzeniem MDS może zostać zorganizowany tylko w takim obiekcie budowlanym lub jego części, który:

 1) umożliwia spełnienie wymagań technicznych MDS określonych w Rozporządzeniu,
 2) co do którego nie zostało wydane pozwolenie na rozbiórkę albo na przebudowę powodujące niespełnienie ww. wymagań technicznych oraz w których nie zostały ujawnione uszkodzenia konstrukcji nośnej mogące stanowić zagrożenie dla ich bezpiecznego użytkowania;
 3) znajduje się w odległości nie większej niż 500 m od miejsc stałego przebywania ludzi;
 4) umożliwia schronienie się co najmniej 15 osobom;
 5) nie znajduje się w posiadaniu jednostek przewidzianych do militaryzacji i zmilitaryzowanych; oraz 
 6) nie został przeznaczony do przechowywania dóbr kultury III kategorii.

5. Warunki techniczne dla MDS.

Wymagania techniczne dla MDS organizowanych w budynkach i budowlach (nie dotyczy tzw. wolnostojących MDS) określone przez przepisy Rozporządzenia można podzielić na wymagania dotyczące:

 1) konstrukcji obiektu lub jego części (§ 5 i załącznik nr 1 do 2 do niego);
 2) bezpieczeństwa przeciwpożarowego i możliwości ewakuacji osób (§ 6 Rozporządzenia);
 3) ochrony osób przed ostrzałem bezpośrednim oraz odłamkami (§ 7);
 4) instalacji i urządzeń, w które MDS ma być wyposażone (§ 8);
 5) pojemności MDS (§ 9).

Pojemność MDS to liczba osób, które mogą się w nim bezpiecznie schronić, przy założeniu, że minimalna powierzchnia wolnej przestrzeni liczona po podłodze przypadająca na jedną osobę to 1,5 m2 oraz 2 m2 na osobę z niepełnosprawnością na wózku inwalidzkim. Organ OL określa pojemność MDS uwzględniając powyższą normę minimalnej powierzchni użytkowej oraz bezpieczeństwo użytkowników, w tym dostępność powietrza o odpowiednim stężeniu tlenu i dwutlenku węgla, przewidywany czas zapewnienia ochrony i liczbę wyjść ewakuacyjnych z MDS. Przy określaniu pojemności MDS uwzględnia się wyłącznie wolną niezabudowaną powierzchnię pomieszczeń o wysokości co najmniej 2 m, w której nie przewiduje się długotrwałego magazynowania i może ona zostać w całości przeznaczona dla użytkowników MDS. Do tej powierzchni, nie wlicza się powierzchni wydzielonych komórek lokatorskich w piwnicach, a także pomieszczeń technicznych i magazynowych, do których dostęp może być ograniczony. Od pojemności danego MDS zależą następnie przewidziane dla niego warunki dotyczące wymaganych rozwiązań ewakuacyjnych oraz wyposażenia. Jak wyżej wskazano, minimalna pojemność MDS do 15 osób. Przepisy Rozporządzenia nie przewidują obowiązku zapewnienia określonej pojemności MDS uzależnionej od np. funkcji danego budynku i projektowanej liczby jego użytkowników (np. pojemności równej 50% zakładanej liczby mieszkańców budynku wielorodzinnego), ale jak wyżej wskazano przyznają uprawnienie do ustalenia wymaganej pojemności MDS właściwemu organowi OL.
Szczegółowe wymagania konstrukcyjne dla MDS są zawarte w załącznikach do Rozporządzenia. Załącznik 1 określa wymagania dotyczące projektowania konstrukcji w sposób umożliwiający zorganizowanie MDS, w szczególności wymaganą nośność konstrukcji i zakładane obciążenia tzw. wyjątkowe, które konstrukcja ma wytrzymać. Załącznik 2 określa wymagania dotyczące elementów konstrukcyjnych przystosowanych do potrzeb MDS, umiejscowionego w kondygnacji podziemnej budynku lub budowli zagłębionej co najmniej 1,5 m poniżej przylegającego terenu (wymagania dla materiałów, z których wykonane są stropy, ściany nośne, ściany zewnętrzne bez okien lub z oknami, podpory wzmacniające nośność stropów) lub w tunelu.

MDS ma być zorganizowany w sposób ograniczający możliwość powstania pożaru, a razie jego wystąpienia zapewniający, że rozprzestrzenianie się ognia i dymu we wnętrzu będzie ograniczone. Postanowienia Rozporządzenia dotyczące zapewnienia możliwości ewakuacji i ratowania osób są bardzo rozbudowane i zależą od pojemności MDS. W przypadku MDS w kondygnacji lub garażu podziemnym, należy zapewnić co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne na każde rozpoczęte 200 osób pojemności i co najmniej jedno wyjście zapasowe na każde rozpoczęte 400 osób pojemności MDS (większej niż 30 osób), a w przypadku tunelu – co najmniej dwa wyjścia na zewnątrz oddalone o min. 15 m lub co najmniej jedno wyjście zapasowe. Wyjścia i drogi ewakuacyjne muszą mieć wskazaną szerokość i wysokość. Wyjście zapasowe powinno co do zasady być zlokalizowane poza strefą prognozowanego zagruzowania, czyli terenem znajdującym się w odległości od ściany zewnętrznej budynku wynoszącej co najmniej 1/3 jego wysokości i również mieć odpowiednie wymiary. Brak możliwości usytuowania wyjścia zapasowego poza tą strefą oznacza konieczność ograniczenia pojemności MDS do 300 osób z minimalną kubaturą na osobę 30 m3 oraz zapewnienia alternatywnych rozwiązań ewakuacyjnych szczegółowo opisanych w Rozporządzeniu.

Wymagania dotyczące ochrony osób korzystających z MDS przed ostrzałem z broni małokalibrowej, odłamkami amunicji oraz oderwanymi elementami drzwi lub bram, sprowadzają się do odpowiedniego zabezpieczenia otworów okiennych, bram i wejść, poprzez zastosowanie odpowiednich osłon i przegród okien i wejść, przedsionków i drzwi ochronnych oraz wyznaczenie strefy ochronnej przy bramie garażowej, szczegóły określa Załącznik 3 do Rozporządzenia.
W MDS, w zależności od jego zakładanej pojemności, należy zapewnić instalacje lub przyłącza umożliwiające rozprowadzenie takiej instalacji i/lub podłączenie urządzeń, służące do: zaopatrywania w wodę pitną, odprowadzania lub gromadzenia ścieków (a także ustępy), wentylacji i utrzymania przez min. 48 godzin odpowiedniego stężenia tlenu (min. 18 %) oraz dwutlenku węgla (max. 2,0 %), dostarczania energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych, oświetlenia światłem sztucznym całej powierzchni MDS z natężeniem min. 50 lx, ogrzewania, odwodnienia (w razie potrzeby), odbioru komunikatów radiowych, sporządzania posiłków. Co do zasady w MDS nie mogą znajdować się instalacje lub urządzenia gazowe, chyba że zapewniono możliwość ich odcięcia zaworami w obrębie MDS.

Przepisy Rozporządzenia regulują również warunki techniczne i zasady organizowania tzw. wolnostojących MDS jak szczeliny przeciwlotnicze i okopy przeznaczonych do krótkotrwałego przebywania ludzi, które jednak skierowane są tylko do organów OL i nie dotyczą podmiotów prywatnych.

6. Wyposażenie i przygotowanie MDS do użycia.

Należy również wspomnieć, że w dniu 1 lipca 2025 r. zostało wydane drugie rozporządzenie wykonawcze Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji również dotyczące m.in. MDS, a mianowicie Rozporządzenie MSWiA w sprawie sposobu przygotowania obiektu zbiorowej ochrony do użycia, szczegółowych warunków eksploatacji budowli ochronnych, zapewnienia porządku w ich obrębie oraz ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2025 r. poz. 933). To rozporządzenie określa m.in. szczegółowy sposób przygotowania MDS do użycia. Zgodnie z jego § 3 przygotowanie MDS do użycia obejmuje:

1) sprawdzenie prawidłowego wykonania rozwiązań przystosowujących do pełnienia funkcji MDS;
2) sprawdzenie prawidłowego działania instalacji i urządzeń technicznych, których wykorzystanie przewiduje się w czasie eksploatacji obiektu w warunkach zagrożenia, w tym instalacji elektrycznej, wentylacyjnej i oświetlenia awaryjnego;
3) zabezpieczenie wejścia do obiektu przed skutkami intensywnego opadu deszczu lub śniegu;
4) otworzenie na stałe drzwi wejściowych i ewakuacyjnych;
5) zapewnienie w zakresie własnych możliwości właściciela obiektu jego wyposażenia w: apteczki pierwszej pomocy, latarki z zapasowymi bateriami/akumulatorami, środki do dezynfekcji i higieny osobistej, worki na śmieci, podręczny sprzęt gaśniczy, sprzęt do wykonywania prostych prac mających na celu otwarcie drzwi i udrożnienie albo odgruzowanie zasypanych wyjść ewakuacyjnych, zapasu wody oraz żywności w postaci konserw oraz gotowych posiłków o długim okresie przydatności do spożycia, w ilościach określonych przepisami tego rozporządzenia.

W razie zgłoszenia przez właściciela lub zarządcę okoliczności mogących wykluczyć pełnienie przez dany obiekt funkcji MDS organ OL dokonuje sprawdzenia obiektu i oceny możliwości organizacji w nim MDS, a razie potwierdzenia problemów zgłoszonych przez właściciela lub zarządcę organ OL może wyrazić zgodę na odstąpienie od przygotowania MDS w takim obiekcie.

7. Uwagi końcowe.

Nowe przepisy dotyczące wymagań technicznych dla MDS, które będą obowiązujące dla deweloperów w przypadku wniosków o pozwolenie na budowę dla nowych inwestycji składanych od 1 stycznia 2026 r., a zatem będą wymagać odpowiedniego uwzględnienia w dokumentacji projektowej, będą stanowić duże wyzwanie dla inwestorów, jak też projektantów i wykonawców. Ich skutkiem będzie zapewne przedłużenie postępowań o wydanie pozwoleń na budowę, również z uwagi na fakt, że nowe przepisy nie określają wszystkich szczegółów proceduralnych implementacji tych wymagań (np. dokonywania uzgodnień projektów pod kątem spełnienia tych wymagań). Nowe regulacje mogą też często skutkować mniejszą opłacalnością inwestycji, nie tylko z powodu dodatkowych nakładów, które nie zawsze będą pokryte przez docelowych nabywców lub ze środków publicznych, ale również z uwagi na konieczność przeznaczenia na rozwiązania ochronne (np. powierzchnie pod MDS, oddalone wyjścia ewakuacyjne) określonych powierzchni nowych obiektów i działek budowlanych, co niekoniecznie da się skompensować zastosowaniem podwójnej funkcji takich powierzchni.