W związku z zakażeniami wirusem SARS –CoV-2, powszechnie znanym jako koronawirus, z dniem 14 marca
2020 roku na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej wprowadzono stan zagrożenia epidemicznego, a już dnia 20
marca br. na terenie całego kraju ogłoszono stan epidemii do odwołania. W ślad za wprowadzeniem szeregu
ograniczeń, które zostały ustanowione w związku z powyższymi okolicznościami, rząd i parlament polski
prowadziły intensywne prace legislacyjne nad przyjęciem rozwiązań prawnych, które mają służyć zapobieganiu,
przeciwdziałaniu i zwalczaniu sytuacji kryzysowych wywołanych tą nową ogólnokrajową rzeczywistością. Wraz
z pakietem innych ustaw, łącznie znanych jako ‘tarcza antykryzysowa’, powstała ustawa z 2 marca 2020 roku o
szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych
chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 roku, poz. 374), a już 31 marca
2020 roku przyjęto kolejne rozwiązania tę ustawę zmieniającą, która tego samego dnia została podpisana przez
Prezydenta i za wyjątkiem kilku regulacji wchodzi w życie z dniem ogłoszenia („Ustawa”). W czasie epidemii
szereg instytucji państwowych, urzędy, organy administracji państwowej i samorządowej, sądy działają w
sposób dalece ograniczony i wprowadzają szereg ograniczeń w przyjmowaniu korespondencji i w załatwianiu
jakichkolwiek spraw. Dlatego jednym z rozwiązań przyjętych w ‘tarczy antykryzysowej’ jest co do zasady
wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu większości terminów prawa administracyjnego oraz terminów
procesowych i sądowych.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że w przepisach tych nie ujęto wstrzymania i zawieszenia terminów prawa
cywilnego, które dotyczą wszelkich stosunków umownych. Wciąż więc biegną terminy zawite dla wystąpienia z
określonymi roszczeniami, ale przede wszystkim m.in. terminy przedawnienia roszczeń (co do zasady tj. sześć
lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej – trzy lata, przy czym niekiedy terminy te są znacznie krótsze jak np. w art. 390 § 3 k.c., czy w art.
677 k.c. gdzie obowiązują terminy roczne). Rozwiązaniem tutaj mogą się okazać już istniejące przepisy, tj. art.
121 pkt 4) k.c., zgodnie z którym „Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu: co do
wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym
organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.” Jeśli by więc
zaistniałą sytuację uznać za siłę wyższą, o której mowa w powyższym przepisie (co do czego mogą pojawiać się
rozbieżności interpretacyjne), wówczas i wspomniane terminy prawa cywilnego udałoby się odpowiednio
wstrzymać albo zawiesić w czasie trwającego stanu epidemii. Niewykluczone, że przy kolejnej zmianie Ustawy,
pominięcie wstrzymania i zawieszenia terminów cywilnych zostanie dostrzeżone i poprawione, jednak do tego
czasu trzeba się liczyć z ryzykiem kwestionowania ich dochowania i w związku z tym dążyć do odpowiednio
wcześniejszego zabezpieczenia własnych praw i obowiązków umownych.
Zgodnie z przyjętymi uregulowaniami wstrzymanie i zawieszenie terminów następuje w okresie
obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii, co wskazywałoby na to, że dotyczy to okresu
już od dnia 14 marca 2020 roku. Wśród wstrzymanych terminów prawa administracyjnego wymieniono je dośćUSA CANADA MEXICO CHINA POLAND
szeroko i ogólnikowo. Są to m.in. terminy, od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej
przed sądem lub organem, do dokonania przez stronę czynności kształtujących jej prawa i obowiązki, terminy
przedawnienia, których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i
wierzytelności, a także popadnięcie w opóźnienie, jak również terminów zawitych, których niezachowanie
może powodować ujemne skutki dla strony.
Wstrzymany jest również bieg terminów procesowych, co jak należy przypuszczać dotyczy przepisów
ustawowych takich jak (np. terminy na wniesienie apelacji, zażalenia, skargi sądu wojewódzkiego) i sądowych
(wyznaczanych każdorazowo przez sąd, np. na złożenie odpowiedzi na pozew czy innego pisma procesowego)
m.in. w postępowaniach sądowych, w tym sądowoadministracyjnych, egzekucyjnych, administracyjnych (tutaj
wstrzymano i zawieszono także terminy na milczące załatwienie sprawy, o czym stanowi art. 122a i następne
k.p.a.). Co ciekawe, w okresie objętym pakietem antykryzysowym organ lub podmiot może z urzędu wydać
decyzję w całości uwzględniającą żądanie strony lub uczestnika postępowania, zaświadczenie o braku podstaw
do wniesienia sprzeciwu, wyrazić stanowisko albo wydać interpretację indywidualną.
Nawiązując do poruszonej już powyżej kwestii uznania niniejszej sytuacji za siłę wyższą, zastanawiać może
faktyczna konieczność wprowadzenia powyższych regulacji w Ustawie, skoro obowiązujące przepisy
procesowe i to zarówno dotyczące postępowań cywilnych jak i sądowoadministracyjnych (art. 173 k.p.c. i art.
123 Ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – „p.p.s.a.”) stanowią, że: „Postępowanie
ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej.” Wówczas z
kolei żadne terminy nie biegną i zaczynają biec dopiero od początku z chwilą podjęcia postępowania, a terminy
sądowe należy w miarę potrzeby wyznaczać na nowo (art. 179 § 2 i 3 k.p.c. i art. 127 § 2 i 3 p.p.s.a.). Skoro jednak
mimo istniejących regulacji, które mogłyby stanowić rozwiązanie dla obecnej sytuacji, uchwalono nowe
przepisy, uznawanie stanu epidemii za „siłę wyższą” w rozumieniu powyżej przytoczonych przepisów
procesowych może być kwestionowane.
„Zatrzymanie” terminów przewidziane w Ustawie doznaje szeregu wyjątków, tj. nie dotyczy m.in. niektórych
postępowań kontrolnych w Prawie zamówień publicznych i spraw pilnych, których katalog zamknięty zawarto
w art. 14a ust. 4 i 5 Ustawy, a do których należą głownie sprawy o charakterze karnym i rodzinnym, w sprawach
cywilnych to przesłuchania osób w trybie zabezpieczenia dowodu, zaś w sprawach administracyjnych to
sprawy, co do których Ustawa określa termin ich załatwienia oraz wnioski o wstrzymanie wykonania aktu lub
czynności. W art. 14a ust. 1-3 Ustawy przewidziano sytuacje, gdy sądy powszechne i wojskowe, z powodu
epidemii koronawirusa całkowicie zaprzestaną dokonywania jakichkolwiek czynności. Wówczas prezesi
odpowiednich sądów, będą mogli w warunkach w tych przepisach przewidzianych wyznaczyć inny sąd
równorzędny, jako właściwy do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał
czynności – mając na względzie zapewnienie prawa do sądu oraz warunki organizacyjne sądów. Wyznaczenia
będą dokonywane na czas oznaczony, wynikający z przewidywanego okresu zaprzestania czynności. Poza
sprawami pilnymi w sądach nie przeprowadza się rozpraw ani posiedzeń jawnych.
W Ustawie przewidziany został także wyjątek co do wstrzymania terminów prawa administracyjnego. Otóż
właściwy organ, sąd lub podmiot może wezwać obowiązanego do dokonania czynności wynikających z
przepisów prawa, w oznaczonym terminie i w zakresie, w jakim przepis ten zobowiązuje do dokonania
czynności, jeżeli niepodjęcie czynności mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub
zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę
materialną. W takim przypadku obowiązany powinien wykonać obowiązek w wyznaczonym do tego terminie.
Konsekwencją wstrzymania powyższych terminów jest fakt, że w tym okresie nie stosuje się przepisów o
bezczynności organów oraz o obowiązku organu i podmiotu, do powiadamiania strony lub uczestnika
postępowania o niezałatwieniu sprawy w terminie, a zaprzestanie tych czynności nie może być podstawą wywodzenia środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Regulacje dotyczące wstrzymania i zawieszenia terminów są miejscami na tyle ogólnikowe i nieprecyzyjne, że
ich zastosowanie w praktyce będzie powodować trudności i niewykluczone, że niejednokrotnie będzie trzeba
się liczyć z podnoszeniem zarzutu upływu danego terminu na skutek niewłaściwego zastosowania przepisów
Ustawy. Dlatego ich interpretacja już na tym etapie wymaga gruntownej analizy, żeby podjąć właściwą decyzję
co do najbliższych kroków prawnych w zakresie posiadanych przez dany podmiot gospodarczy praw i
istniejących zobowiązań.
W CELU UZYSKANIA DALSZYCH INFORMACJI ZAPRASZAMY DO KONTAKTU:
Dr hab. Konrad Marciniuk
Radca prawny, Partner
T: +48 22 447 43 00
K: 601 674 424
E: marciniuk@millercanfield.com
Katarzyna Sasiak
Adwokat
T: +48 22 447 43 00
K: 502 104 926
E: Sasiak@millercanfield.com
Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield. Ma ona na celu jedynie przedstawienie streszczenia niektórych
wydarzeń prawnych z wybranych dziedzin prawa. Z tego powodu informacje zawarte w niniejszej publikacji nie powinny stanowić podstawy do podjęcia jakiejkolwiek decyzji
dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą też być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej w konkretnej sprawie. W
każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do określonej sytuacji.