Publikacje

Weszło w życie najważniejsze rozporządzenie wykonawcze dotyczące schronów.

1. Pojęcie budowli ochronnych i obowiązki dotyczące ich wykonania

Z początkiem tego roku weszła w życie ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej („Ustawa”), która wprowadza obowiązki tworzenia i utrzymywania obiektów zbiorowej ochrony („OZO”) chroniących przed zagrożeniami wynikającymi z klęsk żywiołowych, aktów terroru i działań wojennych, dotyczące nie tylko organów administracyjnych ochrony ludności („OL”), ale również inwestorów, projektantów i wykonawców. Obiekty OZO dzielą się na budowle ochronne, do których zaliczają się schrony czyli obiekty o konstrukcji zamkniętej i hermetycznej chroniące przed większością zakładanych zagrożeń oraz ukrycia będące obiektami o konstrukcji niehermetycznej chroniącymi tylko przed częścią zagrożeń, oraz miejsca doraźnego schronienia czyli budowle lub ich części nie będące budowlami ochronnymi, ale przystosowane doraźnie do pełnienia części ich funkcji.

Zgodnie z art. 93 Ustawy w części budynków użyteczności publicznej zapewnia się budowle ochronne, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą zapewnienia miejsc schronienia ludności, a zarazem możliwe ze względu na występujące w danym budynku rozwiązania techniczno-budowlane, a w szczególności obecność co najmniej jednej kondygnacji podziemnej, a szczegółowe kryteria ustalania, w których budynkach użyteczności muszą się znaleźć budowle ochronne, a w których ich lokalizacja nie będzie wymagana określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 31 lipca 2025 r. w sprawie szczegółowych warunków wyznaczania budynków użyteczności publicznej, w których zapewnia się budowle ochronne, omówione w poprzednim artykule z tej serii. Zgodnie z art. 206 Ustawy powyższy obowiązek wykonania w budynkach użyteczności publicznej budowli ochronnych będzie dotyczyć planowanych do budowy budynków, co do których wnioski o pozwolenie na budowę (lub inne odpowiednie wnioski lub zgłoszenia) zostaną złożone po dniu 31 grudnia 2025 r.

Zgodnie z art. 92 Ustawy obiekty OZO, w tym budowle ochronne, projektuje się i wznosi w sposób zapewniający spełnienie warunków określonych w przepisach techniczno-budowlanych wydanych na podstawie ustawy Prawo budowlane, a ponadto warunków technicznych, warunków technicznych użytkowania i warunków technicznych usytuowania, których spełnienie jest konieczne dla zapewnienia pełnienia funkcji obiektów zbiorowej ochrony. Powyższy przepis przewiduje też, że budowle ochronne w miarę możliwości projektuje się jako obiekty o podwójnej funkcji, w sposób umożliwiający ich wykorzystanie zgodnie z potrzebami ich właścicieli, a zarazem gwarantujący spełnianie ich funkcji ochronnej.

2. Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych dla budowli ochronnych oraz warunków technicznych ich użytkowania i usytuowania – wejście w życie i zakres

Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji określające warunki techniczne dla budowli ochronnych, o których mowa w art. 92 Ustawy, o kluczowym znaczeniu dla lokalizowania, projektowania i budowy wszystkich budowli ochronnych („Rozporządzenie”) zostało wydane 4 listopada 2025 r. i weszło w życie 28 listopada 2025 r. Konieczność wdrożenia regulacji umożliwiających projektowanie i budowę budowli ochronnych jest tak istotna dla bezpieczeństwa publicznego, że pomimo faktu, że Rozporządzenie podlega obowiązkowej notyfikacji Komisji Europejskiej zgodnie z dyrektywą UE nr 2015/1535, został w jego przypadku zastosowany wyjątek od wymagań tej dyrektywy, dzięki czemu mogło zostało ono wydane i weszło w życie już teraz, bez 3 miesięcznego okresu oczekiwania na uwagi uprawnionych podmiotów po dokonaniu notyfikacji projektu rozporządzenia. Tym samym zawarta w opublikowanym w poprzednim miesiącu materiale na ten temat informacja o spodziewanym opóźnieniu w wejściu w życie Rozporządzenia stała się nieaktualna.

Rozporządzenie ma cztery główne zakresy regulacji. Po pierwsze – określa kategorie odporności budowli ochronnych (odpowiednio: U-1, U-2 i U-3 dla ukryć oraz S-1, S-2 i S-3 dla schronów), czyli założone dla nich poziomy ochrony przed różnego rodzaju szkodliwymi oddziaływaniami i obciążeniami, w tym czynnikami rażenia, takimi jak skutki wybuchu, promieniowanie gamma czy skażenie biologiczne, od którego zależą funkcje, które dana budowla może pełnić. Po drugie – reguluje warunki techniczne usytuowania budowli ochronnych, czyli kryteria techniczne decydujące o ich lokalizacji w danym miejscu, sprowadzające się głównie do ich bliskości wobec miejsc przebywania chronionej ludności, a zarazem oddalenia od obiektów potencjalnie niebezpiecznych. Po trzecie – zawiera szczegółowe regulacje dotyczące warunków technicznych projektowania i wykonania budowli ochronnych. Zgodnie z art. 92 Ustawy warunki techniczne dla budowli ochronnych obejmują w szczególności ich odpowiednią wytrzymałość, rozwiązania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego, wentylację, rozwiązania ewakuacyjne, zaopatrzenie w energię i wodę, odprowadzanie ścieków i inne rozwiązania służące przetrwaniu osób znajdujących się w budowli ochronnej. Czwarty zakres to warunki techniczne użytkowania budowli ochronnych umożliwiające korzystanie z nich na bieżące potrzeby właściciela (jeżeli są budowlą o podwójnej funkcji), a zarazem zapewniające utrzymanie ich w należytym stanie technicznym, higieniczno-sanitarnym i bezpieczeństwa pożarowego umożliwiającym należyte pełnienie ich funkcji ochronnych. Regulacje Rozporządzenia z zakresu kategorii odporności, warunków technicznych usytuowania oraz użytkowania budowli ochronnych zostały omówione w artykule z poprzedniego miesiąca, a w tym materiale zostaną przedstawione przewidziane w nim warunki techniczne projektowania i wykonania budowli ochronnych.

3. Istotne pojęcia dotyczące budowli ochronnych

W pierwszej kolejności warto wyjaśnić znaczenie kilku kluczowych pojęć używanych w Rozporządzeniu niezbędnych dla właściwego rozumienia jego regulacji, a mianowicie:

Czas ochrony to okres tzw. autonomiczności, w którym osoby przebywające w budowli ochronnej mają zapewnione warunki umożliwiające przetrwanie w niej bez konieczności korzystania z otoczenia zewnętrznego. Szczególne warunki techniczne wymagane dla danej budowli ochronnej zależą niekiedy od jej projektowanego czasu ochrony, z reguły dla budowli z czasem ochrony do 48 h stosuje się mniej rygorystyczne warunki techniczne. Rozporządzenie nie przewiduje minimalnego czasu ochrony dla budowli ochronnych.

Pojemność budowli ochronnej lub wydzielonej w niej strefy ochronnej to maksymalna liczba osób, które mogą w niej przebywać mając zapewnione bezpieczne warunki. Ustala się ją uwzględniając:

• minimalną powierzchnię użytkową przypadającą na jedną osobę, która powinna zapewniać bezpieczne przebywanie i poruszanie się osób w danej budowli ochronnej, przy uwzględnieniu założonej liczby miejsc siedzących i leżących, przy czym nie może ona być mniejsza niż 1 m² na osobę; oraz
• bezpieczeństwo chronionych osób, w tym: (1) dostępność powietrza w budowli – przy założeniu, że poziom dwutlenku węgla nie może przekraczać 2% objętości, a zawartość tlenu nie może być niższa niż 18% objętości, (2) projektowany czas ochrony budowli oraz (3) liczbę wyjść ewakuacyjnych budowli.

Od projektowanej pojemności danej budowli ochronnej zależą określone dla niej warunki techniczne, a najczęściej używanym progiem granicznym dla stosowania niektórych warunków technicznych jest pojemność 300 osób. O ile rozporządzenie dotyczące miejsc doraźnego schronienia (MDS) przewiduje minimalną pojemność MDS na 15 osób, o tyle Rozporządzenie nie przewiduje minimalnej pojemności budowli ochronnej, a przeciwnie: zawiera przepisy przewidujące m.in. wymagania dla budowli ochronnych o pojemności do 10 osób, co oznacza, że dopuszczalne są budowle ochronne o pojemności jeszcze mniejszej, czyli w zasadzie o charakterze rodzinnym. Nie ma również maksymalnej pojemności budowli ochronnych, a Rozporządzenie w jednym z przepisów określa wymagania dla budowli ochronnych o pojemności ponad 1000 osób.

Strefa prognozowanego zagruzowania (dalej także „SPZ”) to teren znajdujący się w określonej odległości od danego budynku położonego nad budowlą ochronną lub w jej sąsiedztwie, zagrożony przysypaniem gruzem wskutek zawalenia się części lub całości konstrukcji tego budynku i związanymi z tym obciążeniami konstrukcyjnymi. Z reguły SPZ będzie się rozciągać na odległość odpowiadającą min. 1/3 wysokości danego budynku (w zależności od jego konstrukcji i materiałów użytych do jego budowy). W załączniku nr 3 do Rozporządzenia zawarto szczegółowy wzór do wyznaczenia SPZ poprzez ustalenie jej promienia liczonego od ściany zewnętrznej danego budynku.

4. Warunki techniczne projektowania i budowy budowli ochronnych

Rozporządzenie określa wymagania (warunki) techniczne dla budowli ochronnych w następujących obszarach:

4.1 Odporność konstrukcji

Wymagania dotyczące odporności budowli ochronnej określono w ujęciu funkcjonalnym, tzn. przy założeniu konieczności zapewnienia ochrony osób lub mienia znajdujących się w niej na określone niekorzystne oddziaływania. Konstrukcja budowli ochronnej musi zapewniać, odpowiednio do jej funkcji, zachowanie nośności we wszystkich elementach konstrukcyjnych pod działaniem zakładanych obciążeń (w szczególności zagruzowania, odłamków i ostrzału z broni małokalibrowej, wstrząsu, nadciśnienia i innych skutków wybuchu).

Szczegółowe wymagania w zakresie zasad projektowania i sposobu obliczania wymaganej odporności budowli ochronnych, ale także materiałów budowlanych, które mogą być używane do budowy budowli ochronnych,  określa załącznik nr 3 do Rozporządzenia.

4.2 Bezpieczeństwo pożarowe, w tym wyjścia ewakuacyjne

Budowlę ochronną projektuje się i wykonuje w sposób ograniczający możliwość powstania pożaru, a w razie jego wystąpienia zapewniający: (1) zachowanie nośności konstrukcji przez określony czas, (2) ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru do wnętrza budowli przez określony czas (od jednej godziny dla ukrycia kategorii U-1 aż do czterech godzin dla schronów), (3) ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu wewnątrz budowli ochronnej, (4) możliwość ewakuacji lub uratowania w inny sposób ludzi znajdujących się w budowli ochronnej oraz (5) możliwość działania ekip ratowniczych. Określono szczegółowo wymagania w zakresie m.in. gęstości obciążenia ogniowego i klas odporności ogniowej poszczególnych elementów budowli i stref pożarowych, klas reakcji na ogień poszczególnych materiałów używanych do budowy budowli ochronnych, pojemności stref ochronnych i ich rozdzielenia. W pomieszczeniach przeznaczonych do przebywania ludzi, drogi komunikacji wewnątrz budowli ochronnej, przedsionki ochronne oraz śluzy powietrzne mają być wyposażone w awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, uruchamiane samoczynnie po zaniku oświetlenia podstawowego, którego czas działania na źródle rezerwowym jest nie krótszy niż 3 godziny, a poziom natężenia oświetlenia mierzony na poziomie podłogi jest nie mniejszy niż 5 lx.

Istotne znaczenie mają wymagania dot. wyjść ewakuacyjnych, zgodnie z którymi: (1) strefa ochronna budowli o pojemności powyżej 10 osób wymaga zapewnienia min. jednego wyjścia ewakuacyjnego położonego poza strefą prognozowanego zagruzowania (SPZ) lub wyjścia zapasowego, (2) strefa ochronna o pojemności powyżej 50 osób wymaga min. 2 wyjść ewakuacyjnych, z których co najmniej jedno ma być położone poza SPZ lub być wyjściem zapasowym, (3) strefa ochronna o pojemności powyżej 1000 osób musi mieć min. dwa wyjścia ewakuacyjne położone poza SPZ lub co najmniej dwa wyjścia zapasowe. W każdym przypadku wyjścia ewakuacyjne powinny być wykonane w sposób uniemożliwiający ich jednoczesne zniszczenie przy działaniu założonego czynnika rażenia.

4.3 Wejścia i ciągi komunikacyjne

Wejścia do budowli ochronnych należy projektować: (1) poza strefą prognozowanego zagruzowania, (2) unikając innych zagrożeń, które mogą je zablokować lub ograniczyć sprawność wejścia, (3) w sposób uniemożliwiający jednoczesne zniszczenie dwóch wejść działaniem danego czynnika rażenia (m.in. zachowując ich odpowiednią odległość od siebie) oraz (4) tak, aby mogły z nich korzystać także osoby niepełnosprawne. W budowli o pojemności powyżej 300 osób zapewnia się co najmniej dwa wejścia. Wejścia należy budować w sposób zabezpieczający je przed bezpośrednim działaniem zewnętrznych czynników rażenia.

W zależności od kategorii odporności danej budowli ochronnej wejście do niej powinno składa się z następujących elementów: (1) przelotni (tj. krytego przejścia chroniącego przed ostrzałem lub odłamkami), (2) drzwi ochronnych lub hermetycznych (te ostatnie wymagane są tylko dla ukryć kategorii U-3 i schronów), (3) przedsionka ochronnego (w przypadku ukryć kategorii U-3 oraz schronów kategorii S-1 o pojemności powyżej 300 osób oraz schronów kategorii S-2 i S-3) oraz (4) śluzy powietrznej (czyli dodatkowej komory  umożliwiającej komunikację między obszarami o różnym ciśnieniu lub innych właściwościach) – tylko w przypadku schronów. Rozporządzenie określa wymagania dla ww. elementów, a także dla schodów, względnie szybów, pochylni i wind prowadzących do wejścia do budowli ochronnej, a także jej wewnętrznych ciągów komunikacyjnych (m.in. ich szerokość i wysokość).

4.4 Wyjścia zapasowe

Wyjścia zapasowe z budowli ochronnej (odrębne od wejść) powinny umożliwiać ewakuację osób na zewnątrz obiektu i co do zasady znajdować się poza prognozowaną strefą zagruzowania, przy czym Rozporządzenie przewiduje rozwiązania zastępcze dla przypadków, gdy usytuowanie wyjścia poza PSZ nie jest możliwe (w szczególności takie jak wyjście wyniesione ponad zakładaną wysokość gruzowiska czy przejścia awaryjne między kondygnacjami podziemnymi sąsiednich budynków). Wyjścia zapasowe są zaopatrywane w przedsionek, tunel łączący wyjście z budowlą ochronną oraz schody lub szyb (jeżeli wyjście nie znajduje się na poziomie gruntu).

4.5 Strefy funkcjonalne budowli ochronnej

W każdej budowli ochronnej powyżej o pojemności powyżej 10 osób i powierzchni powyżej 35 m² wyznacza się strefy funkcjonalne o następującym przeznaczeniu: (1) komunikacyjne, (2) podstawowe – według funkcji obiektu, w szczególności w obiekcie przeznaczonym do ochrony ludzi – są to miejsca do siedzenia i spania w odpowiedniej liczbie, (3) techniczne (dla urządzeń wentylacji, wodno-kanalizacyjnych, elektrycznych, łączności, wykrywania skażeń itd.) oraz (4) socjalne (m.in. umywalnie, ustępy, kuchnie, jadalnie, pomieszczenia medyczne, składy wody, żywności, leków itd. a w schronach o pojemności ponad 300 osób dodatkowe pomieszczenia socjalne), dla których określono szczegółowe wymagania techniczne.

4.6 Wentylacja

Rozwiązania wentylacji w budowlach ochronnych muszą być dostosowane do ich rodzaju, przeznaczenia i pojemności, ale powinny przynajmniej zapewniać: (1) stałe przewietrzanie pomieszczeń poza okresem ochrony, (2) w okresie ochrony w razie braku zewnętrznego skażenia zapewniać dostarczenie czystego powietrza i usunięcie zużytego powietrza w ilości wynikającej z pojemności budowli oraz wymagań higienicznych, (3) utrzymanie wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniach do 80 % oraz (4) zabezpieczenie przed przenikaniem gazów pożarowych w razie pożaru zewnętrznego. W ukryciach stosuje się wentylację grawitacyjną lub mechaniczną zapewniającą utrzymanie wskazanych wyżej parametrów jakości powietrza, a w schronach: wentylację mechaniczną z filtrowentylacją, wyposażoną w zapasowe źródła zasilania wentylatorów lub ich napęd ręczny z możliwością natychmiastowego hermetycznego odcięcia za pomocą ręcznych lub automatycznych zaworów lub przepustnic odcinających. Szczegółowo określono wymagania techniczne dla poszczególnych elementów systemów wentylacji i filtracji (w tym lokalizacji czerpni i wyrzutni powietrza), ich wydajności w różnych trybach działania (tzw. wentylacja czysta, filtrowentylacja i regeneracja powietrza w sytuacji izolacji schronu), m.in. konieczność zapewnienia powietrza spełniającego odpowiednie normy w ilości min. 3 m³ na godzinę dla każdej osoby w trybie filtrowentylacji.

W schronach wyznacza się różne tzw. strefy czystości, tj. pomieszczenia lub ich zespoły o jednakowym lub zbliżonym mikroklimacie: (1) strefa czysta (pełen komfort mikroklimatu – pomieszczenia strefy podstawowej i częściowo socjalnej); (2) strefa umownie czysta (wentylowana powietrzem ze strefy czystej – niektóre pomieszczenia socjalne jak ustępy, kuchnia, jadalna, magazyny sprzętu itd.); (3) strefa umownie brudna (określone zagrożenia dla zdrowia – np. pomieszczenia dla chorych, niektóre pomieszczeniach techniczne itd.); (4) strefa brudna (zagrożenia dla życia – konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej – np. przedsionki wejść, pomieszczenia na odpady itd.).

4.7 Zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków

Budowle ochronne, w których projektowany czas ochrony przekracza 48 godzin, muszą być zaopatrzone w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, w minimalnej ilości 3 litrów na osobę na dobę, pochodzącą ze zbiorników bądź pojemników lub z sieci wodociągowej. W budowlach ochronnych o powyższym czasie ochrony oraz pojemności ponad 300 osób należy jednak obowiązkowo wykonać instalację wodociągową, w tym ciepłej wody użytkowej. Ponadto, w przypadku schronów oraz ukryć kategorii U-3 o pojemności ponad 300 osób, wykonuje się zapasowe ujęcie wody w postaci studni wierconej z pompą głębinową i zapasowym źródłem zasilania.

Kanalizacja w budowlach ochronnych ma spełniać wymagania Polskich Norm, przy czym ścieki bytowe odprowadza się do sieci kanalizacyjnych, a w przypadku ich braku do zbiorników bezodpływowych na zewnątrz budowli, w razie braku możliwości grawitacyjnego spływu ścieków należy zastosować przepompownie.

4.8 Zaopatrzenie w energię elektryczną

Budowle ochronne wyposaża się w instalację elektryczną spełniającą co najmniej wymagania określone w Polskich Normach oraz szczególne wymagania Rozporządzenia. W schronach o pojemności przekraczającej 300 osób zapewnia się zasilanie rezerwowe z zespołów prądotwórczych, których moc ma zapewnić pracę wszystkich urządzeń niezbędnych do funkcjonowania schronu i które muszą spełniać dodatkowe wymagania określone w Rozporządzeniu.

4.9 Ogrzewanie

Ogrzewanie powinno umożliwiać utrzymanie temperatury powietrza 16°C w pomieszczeniach przeznaczonych do przebywania ludzi w okresie eksploatacji budowli oraz wilgotności do max. 80% także poza tym okresem, chyba że projektowany czas ochrony budowli wynosi poniżej 48 godzin, gdy nie jest to wymagane. Do ogrzewania mogą być wykorzystywane elektryczne grzejniki naścienne, nagrzewnice wentylacyjne, względnie naścienne promienniki podczerwieni, centralne ogrzewanie z sieci ciepłowniczej bądź kotłowni własnej lub zewnętrznej bądź układ z pompą ciepła.

W budowli ochronnej nie mogą się znajdować żadne instalacje gazowe, paliwowe, pary technologicznej, sprężonych gazów lub cieczy (za wyjątkiem ich instalacji zewnętrznych) oraz (z pewnymi wyjątkami) instalacje „przelotowe” niewykorzystywane na własne potrzeby budowli ochronnej.

4.10 Ochrona przed silnym wiatrem

Konstrukcja budowli ochronnych i zastosowane w niej zabezpieczenia otworów mają zapewniać ochronę przed obciążeniem wiatrem o wartości ciśnienia na zewnętrzne powierzchnie tej budowli co najmniej 2 kPa.

4.11 Wymagania dla budowli ochronnych podziemnych systemów transportu

Odrębnie określono warunki techniczne dla przystosowanych do pełnienia funkcji budowli ochronnych podziemnych systemów transportu szynowego (podziemne obiekty metra, tramwaju lub kolei) oraz drogowego (podziemne tunele drogowe), które mają mniejsze znaczenie dla prywatnych inwestorów.

4.12 Dostępność dla osób niepełnosprawnych

Budowle ochronne wykonuje się z uwzględnieniem potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w tym określonej przez organ OL liczby osób z niepełnosprawnościami narządów ruchu. Następuje to m.in. poprzez odpowiednie dostosowanie do ich potrzeb urządzeń transportu pionowego, schodów, wyjść ewakuacyjnych, pomieszczeń pobytowych i socjalnych w budowlach ochronnych.

5. Uwagi końcowe

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych dla budowli ochronnych ma kluczowe znaczenie dla praktycznego wdrożenia przepisów ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej w zakresie tworzenia budowli ochronnych wyznaczając jednolite standardy lokalizacji, projektowania, wykonania i utrzymania takich obiektów. Określone w nim szczegółowe wymagania dotyczące odporności konstrukcji, stosowanych materiałów, wejść i wyjść budowli ochronnych, bezpieczeństwa pożarowego, wentylacji, zaopatrzenia obiektów ochronnych w media zapewniają możliwość realizacji funkcji budowli ochronnych. Przepisy Rozporządzenia stanowią dla inwestorów kluczowy punkt odniesienia przy planowaniu obiektów (potencjalnie) obciążonych obowiązkiem urządzenia budowli ochronnych oraz szacowaniu dodatkowych kosztów takich inwestycji. Należy pamiętać, że od 31 grudnia 2025 r. obowiązek uwzględnienia budowli ochronnych (względnie miejsc doraźnego schronienia) w projektach budynków użyteczności publicznej stanie się wymogiem prawnym. Wdrożenie tych regulacji to nie tylko realizacja ustawowych obowiązków, ale także odpowiedzialne uwzględnienie w inwestycjach elementu odporności na nowe ryzyka współczesnego świata.