11 kwietnia 2012 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał wyrok, w którym ugruntował zasady, na jakich organizacje ekologiczne mogą uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym (sygn. akt II OSK 122/11).
Organizacja ekologiczna, czyli organizacja społeczna, której celami statutowymi jest szeroko rozumiana ochrona środowiska lub przyrody, jak również działania pro-ekologiczne, może zgłosić swój udział w postępowaniach administracyjnych, które ustawowo wymagają udziału społeczeństwa. Uprawnienie to zostało przez ustawodawcę zagwarantowane ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227 z póż. zm., dalej: „Ustawa”). Przepisy art. 44 i 45 ww. Ustawy precyzują sytuacje, w których możliwy jest udział w postępowaniu organizacji ekologicznej „na prawach strony”. Warunkiem tego udziału jest ustalenie, że postępowanie wymaga udziału społeczeństwa zgodnie z przepisami Ustawy. Wśród postępowań, o których mowa powyżej, wymienione jest m.in. postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia (art. 3 ust.1 pkt 8 lit.c).
W pozostałych kategoriach spraw z zakresu ochrony środowiska, organizacje ekologiczne mogą uczestniczyć na ogólnych zasadach (jak pozostałe organizacje społeczne), czyli muszą wykazać łączne spełnienie dwóch przesłanek, tj. istnienie merytorycznego powiązania (w sensie prawnym, a nie tylko faktycznym przedmiotu postępowania administracyjnego z celami statutowymi i zakresem działania organizacji, jak również istnienie interesu społecznego w przystąpieniu organizacji do danego postępowania. Stwierdzenie, że przedstawiona argumentacja jest wystarczająca, aby wykazać, że występuje w danych okolicznościach interes społeczny, zależne jest wyłącznie od uznania organu administracji publicznej. Wniosek o dopuszczenie organizacji do udziału w postępowaniu musi być poparty konkretnymi argumentami (dowodami), nie wystarczy podanie jedynie ogólnikowych informacji.
W sprawie rozstrzyganej przez NSA, przedmiotem postępowania, o udział w którym starała się organizacja ekologiczna, było ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego. W odniesieniu do przedmiotowego zamierzenia inwestycyjnego nie przeprowadzono oceny jego oddziaływania na środowisko, a zatem Ustawa nie znalazła zastosowania w niniejszej sprawie. Zgłoszenie się organizacji ekologicznej do udziału w postępowaniu dotyczącym orzeczeń wydawanych na podstawie przepisów innych aniżeli Ustawa, podlegało więc ogólnym zasadom przyjętym w kodeksie postępowania administracyjnego. Zdaniem NSA, organizacja społeczna, która zgłasza swój akces do takiego postępowania, wykazując, iż za jej udziałem w postępowaniu przemawia interes społeczny, ma obowiązek przedstawić szczególną argumentację w tym zakresie. Skoro Ustawa zapewnia odpowiedni udział społeczeństwa w procesie inwestycyjnym, to w ocenie NSA, udział takiej organizacji społecznej w postępowaniach innych aniżeli prowadzonych w oparciu o przepisy Ustawy, powinien być rozważany w wyjątkowych przypadkach.
Ponadto, NSA przypomniał, że udział organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym na prawach strony nie może służyć partykularnym celom samej organizacji, lecz musi odpowiadać wymaganiom racjonalnie pojmowanej kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym w sprawach indywidualnych. Zatem, organizacja społeczna ubiegająca się o dopuszczenie jej do udziału w postępowaniu powinna uprawdopodobnić, że jej udział przyczyni się do lepszego wypełniania przez postępowanie administracyjne jego celów.