1 października 2025 roku w życie wejdzie długo oczekiwany system kaucyjny – rozwiązanie, które ma szansę zrewolucjonizować sposób, w jaki społeczeństwo podchodzi do zużytych opakowań po napojach. Wzorując się na sprawdzonych modelach funkcjonujących już w krajach takich jak Niemcy, Norwegia czy Islandia, nowe przepisy mają na celu zwiększenie poziomu recyklingu, ograniczenie ilości odpadów oraz dostosowanie polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej, a dokładniej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszania wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Czym właściwie jest system kaucyjny?
Jest to mechanizm promujący recykling oraz ponowne wykorzystanie opakowań. Zgodnie z definicją legalną ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U.2025.870 t. j. z dnia 2025.07.02) [dalej jako ”Ustawa”] przez system kaucyjny rozumie się system, w którym przy sprzedaży produktów będących napojami w opakowaniach jednorazowego albo wielokrotnego użytku, pobierana jest kaucja, która jest zwracana użytkownikowi końcowemu (najczęściej konsumentowi) w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym.
System obejmie trzy rodzaje opakowań na napoje: butelki szklane wielokrotnego użytku (do 1,5 litra), puszki metalowe (do 1 litra) oraz butelki plastikowe PET jednorazowego użytku (do 3 litrów). Poza systemem znajdą się opakowania po napojach będących mlekiem, jogurtem lub innym pitnym produktem mlecznym. Jak podkreślają przedstawiciele Konfederacji Lewiatan wyłączenie tych opakowań z systemu jest ważne nie tylko ze względów higienicznych- z uwagi na szybko psującą się zawartość, ale również ze względów logistycznych, albowiem w procesie magazynowania mogłyby one zanieczyścić surowiec, z którego wykonane są wszystkie pozostałe butelki na napoje, czyli PET.
Przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu napojów w określonych rodzajach opakowań będą zobowiązani do umieszczania na nich oznaczeń informujących o objęciu opakowania systemem kaucyjnym oraz określających wysokość pobieranej kaucji.
Wzór oznakowania został jednoznacznie określony przez ustawodawcę i przedstawia się w następujący sposób:
Zgodnie z wytycznymi ustawodawcy, oznakowanie powinno być wyraźne, widoczne, czytelne i trwałe, a także kontrastować z tłem oraz znajdować się na etykiecie opakowania.
Ustalając wysokość kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, właściwi ministrowie kierowali się koniecznością wyznaczenia stawki, która z jednej strony będzie skutecznie motywować użytkowników końcowych do zwrotu opakowań i odpadów opakowaniowych, a z drugiej – pozostanie na poziomie społecznie akceptowalnym.
I tak, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 8 lipca 2024 r. w sprawie wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym (Dz.U.2024.1046 z dnia 2024.07.16), wysokość kaucji za jedną sztukę opakowania będzie wynosić:
- 1,00 zł dla butelek szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra,
- 0,50 groszy dla puszek metalowych o pojemności do 1 litra,
- 0,50 groszy dla plastikowych butelek PET włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów.
W celu odzyskania kaucji pobranej przez jednostki handlu detalicznego i hurtowego, użytkownicy końcowi nie będą zobowiązani do okazywania dowodu zakupu produktu w opakowaniu na napoje objęte systemem kaucyjnym. Cały system będzie bezparagonowy a opakowania będzie można zwrócić w dowolnym punkcie zbiórki. Co ważne, opakowanie powinno być puste i bez oznak uszkodzenia. Kaucja powinna być zwracana w formie pieniężnej, jednak przepisy nie wykluczają możliwości jej zwrotu w postaci bonów lub voucherów do wykorzystania w wybranych placówkach handlu detalicznego lub hurtowego. Należy jednak podkreślić, że bony i vouchery nie mogą stanowić wyłącznej formy zwrotu kaucji – użytkownik końcowy powinien mieć zawsze możliwość otrzymania zwrotu w gotówce.
Na jakie zmiany muszą przygotować się przedsiębiorcy?
Zmiany związane z wprowadzeniem systemu kaucyjnego w największym stopniu dotkną przedsiębiorców wprowadzających do obrotu napoje w opakowaniach jednorazowego lub wielokrotnego użytku, które objęte zostały systemem kaucyjnym oraz przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego i hurtowego, którzy oferują napoje w opakowaniach objętych tym systemem.
Przedsiębiorcy wyprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach jednorazowego lub wielokrotnego użytku objętych systemem kaucyjnym
Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach jednorazowego lub wielokrotnego użytku, które objęte zostały systemem kaucyjnym, są zobowiązani do ustanowienia podmiotu reprezentującego lub do zawarcia umowy z podmiotem reprezentującym, tj. spółką akcyjną działającą w imieniu przedsiębiorców objętych systemem. Umowa ta musi zostać zawarta w formie pisemnej (papierowej, elektronicznej lub dokumentowej), pod rygorem nieważności, i dotyczyć całkowitej masy jednego lub kilku rodzajów opakowań. W ramach umowy przedsiębiorcy samodzielnie będą finansować koszty działań realizowanych przez podmioty reprezentujące a mianowicie:
- selektywne zbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych w celu osiągania wymaganych poziomów, o których mowa w załączniku nr 1a do Ustawy;
- odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe, objętych systemem kaucyjnym;
- transport opakowań do przedsiębiorców wprowadzających do obrotu napoje w opakowaniach jednorazowego lub wielorazowego użytku oraz odpadów opakowaniowych do zakładu przetwarzania odpadów;
- prowadzenie ewidencji, o której mowa w art. 40n ust. 1 Ustawy, i sporządzanie sprawozdań;
- rozliczenie kaucji z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, w szczególności finansowanie wypłat kaucji dla użytkownika końcowego;
- finansowanie kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego i hurtowego oraz inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym.
Z przepisów Ustawy nie wynika bezpośredni obowiązek zawarcia umowy z podmiotem reprezentującym. Jednakże brak takiej umowy skutkować będzie konsekwencjami finansowymi dla przedsiębiorców wprowadzających do obrotu napoje w opakowaniach jednorazowego lub wielokrotnego użytku objętych systemem kaucyjnym. Od dnia 1 stycznia 2026 r. ww. przedsiębiorcy, który nie przystąpią do systemu kaucyjnego, będą obciążani potrójną stawką opłaty produktowej, obliczanej zgodnie z załącznikiem nr 2 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.
Przedsiębiorcy prowadzący jednostki handlu detalicznego i handlowego, którzy oferują napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym
Wybrani przedsiębiorcy działający w obszarze handlu detalicznego i hurtowego zostali zobowiązani do funkcjonowania w systemie kaucyjnym. Obowiązki wynikające z uczestnictwa obejmują w szczególności pobieranie oraz zwracanie kaucji oraz zbieranie pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Wskazać jednak należy, iż o zakresie obowiązków związanych z udziałem w systemie kaucyjnym decyduje powierzchnia placówki handlowej.
Przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m2, w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będą obowiązani co najmniej do pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Dotyczy to wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, tj. butelek plastikowych PET, puszek metalowych oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku.
Z kolei jednostki handlowe o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m², oferujące napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, będą zobowiązane do pobierania kaucji przy ich sprzedaży. W przypadku sprzedaży napojów w szklanych butelkach wielokrotnego użytku, nałożony zostanie dodatkowy obowiązek zwrotu kaucji oraz przyjmowania pustych opakowań tego rodzaju od użytkowników końcowych. W odniesieniu do butelek PET i puszek metalowych, obowiązek zwrotu kaucji oraz zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych będzie mieć charakter fakultatywny – przedsiębiorcy mogą dobrowolnie zdecydować o rozszerzeniu zakresu swojej działalności w ramach systemu kaucyjnego.
Kolejnym obowiązkiem, zróżnicowanym ze względu na powierzchnię sprzedaży, jest konieczność zawarcia umowy z podmiotem reprezentującym przez przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego i hurtowego. Jednostki handlowe o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m2 będą zobowiązane do zawarcia umowy z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym, który się do niego zgłosił, z kolei jednostki handlowe o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m2 będą zobowiązane do zawarcia umowy z każdym podmiotem reprezentującym, który się do niego zgłosi.
Co więcej, dodatkowym obowiązkiem, który obejmie wszystkich przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego uczestniczących w systemie kaucyjnym- co najmniej w zakresie pobierania kaucji- będzie umieszczenie w widocznym miejscu informacji dla użytkowników końcowych o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego oraz możliwości zwrotu pobranej kaucji.
Jak informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska „podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi nabywający produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Zaproponowane w nowelizacji ustawy rozwiązania w zakresie VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli te same zasady obejmą opakowania wielokrotnego i jednorazowego użytku w ramach systemu kaucyjnego. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.”
Okresy przejściowe
Ustawodawca przewidział dwa zasadnicze okresy przejściowe celem umożliwienia przedsiębiorcom płynnego dostosowania się do obowiązków wynikających z systemu kaucyjnego. Przedsiębiorcy będą mieli możliwość wprowadzania do obrotu napojów w opakowaniach nieposiadających oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określającego wysokość kaucji do 31 grudnia 2025 r. Opakowania bez stosownych oznaczeń będą mogły pozostawać w obrocie do momentu ich zużycia, zwrotu lub wyczerpania zapasów.
Drugim okresem przejściowym objęci zostali przede wszystkim przedsiębiorcy z branży piwowarskiej, która już wcześniej wypracowała własny system pobierania i zwrotu kaucji za szklane butelki wielokrotnego użytku. Przedsiębiorcy operujący w systemie tzw. „wewnętrznego systemu kaucyjnego” będą mogli operować na dotychczasowych zasadach do dnia 31 grudnia 2025 r., przy czym butelki wprowadzone na rynek przed 1 stycznia 2026 r. będą mogły być zbierane, a pobrana kaucja będzie mogła być zwracana na stosowanych do tej pory zasadach nie później niż do dnia 31 grudnia 2026 r.
© Miller, Canfield, W. Babicki, A. Chełchowski i Wspólnicy Sp. k.