W projekcie ustawy z 20 kwietnia 2021 roku (data złożenia pierwszego projektu do Sejmu –
15 stycznia 2021 roku) o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw, obok innych ważkich zmian jak m.in. wprowadzenie przepisów regulujących e-
licytacje nieruchomości, planowana jest zmiana przepisów wpływająca w sposób znaczny na
dotychczasowe zasady rozpoznawania m.in. spraw cywilnych.
Proponowane zmiany, przynajmniej w obecnym zamyśle mają mieć charakter tymczasowy, bowiem nie dotyczą bezpośrednio przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, lecz zmiany ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 1842, z późn. zm.), w której uregulowano funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w związku ze stanem epidemii obowiązującym na terenie całego kraju („Projekt”).
W zakresie wskazanym powyżej, w Projekcie skupiono się m.in. na następujących kwestiach:
- Wprowadzeniu przeprowadzania jawnych;
- zwiększeniu możliwości kierowania spraw na posiedzenia niejawne i bez udziału stron;
- doręczaniu pism sądowych pełnomocnikom stron drogą elektroniczną;
- wyznaczaniu równorzędnych sądów właściwych do rozpoznawania spraw.
Zdalny tryb przeprowadzania rozpraw i posiedzeń jawnych. Zgodnie z Projektem, rozprawy i posiedzenia jawne przeprowadzane będą przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających
przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku oraz przy braku konieczności przebywania osób w nich uczestniczących w budynku sądu. Tryb ten stałby się zatem, co do zasady, podstawowym w pracy sądów. Od przeprowadzenia rozprawy lub posiedzenia jawnego w ww. sposób sąd będzie mógł odstąpić tylko w przypadku, jeżeli rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a ich odbycie w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących. Jeżeli na co najmniej 7 dni przed terminem posiedzenia zdalnego strona lub osoba wezwana wskaże, że nie posiada urządzeń technicznych umożliwiających udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu, sąd będzie musiał zapewnić jej możliwość udziału w posiedzeniu zdalnym w budynku sądu.
Kierowanie rozpoznawania spraw na posiedzenia niejawne i bez udziału stron.
Przewodniczący będzie mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie będzie można przeprowadzić rozprawy lub posiedzenia jawnego na odległość z jednoczesnym
bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego nie będzie konieczne.
Sąd Najwyższy nie będzie związany wnioskiem skarżącego o rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie również w przypadku występowania w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, bez względu na datę wniesienia skargi kasacyjnej.
Doręczanie pism drogą elektroniczną.
Zmianą budzącą duże kontrowersje jest propozycja wprowadzenia elektronicznego doręczania pism sądowych na adresy poczty elektronicznej profesjonalnych pełnomocników,
tj. adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych oraz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, ze skutkiem doręczenia.
Realizacji tego celu ma służyć m.in. wprowadzenie obowiązku, aby pierwsze pismo
procesowe wnoszone przez wyżej wskazanych pełnomocników zawierało adres ich służbowej poczty elektronicznej i numer telefonu. W braku możliwości wykorzystania systemu
teleinformatycznego cyfrowe odwzorowania pism procesowych, zawiadomień, wezwań
i orzeczeń sąd doręczać będzie profesjonalnym pełnomocnikom poprzez ich umieszczenie
w portalu informacyjnym danej apelacji.
Powyższe dokumenty mają być uważane za doręczone w dacie zapoznania się przez odbiorcę z pismem umieszczonym na danym portalu, a w braku takiego zapoznania, po upływie 14 dni od dnia umieszczenia pisma w takim portalu.
Wyznaczanie sądów równorzędnych w sprawach pilnych.
W Projekcie przewidziano też możliwość i zasady wyznaczania sądów równorzędnych w przypadku całkowitego zaprzestania pracy przez sąd właściwy oraz delegowania sędziów do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie danego rzędu. Takie rozwiązania przewidziano przede wszystkim do rozpoznawania spraw uznanych za pilne, które konkretnie wymieniono w Projekcie, a wśród których jest m.in. przesłuchanie w trybie zabezpieczenia dowodu. Prezes Sądu dokonujący wyznaczenia innego sądu właściwego do rozpoznawania spraw pilnych, może wskazać także sprawy inne niż pilne należące do właściwości tego sądu, do których rozpoznawania będzie właściwy sąd wyznaczony, jeżeli ich nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.
Zasady wyznaczania sądów równorzędnych i delegowania sędziów przewidziano odpowiednio dla funkcjonowania sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych.
Wszystkie powyższe zmiany mają obowiązywać w okresie obowiązywania stanu zagrożenia
epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od
odwołania ostatniego z nich. Przepisy zmienianej ustawy mają mieć zastosowanie do postępowań cywilnych rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, przy czym nie tylko przyszłych, ale też tych już wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów.
Zgodnie z uzasadnieniem Projektu, planowane rozwiązania mają na celu zmniejszenie zagrożenia związanego z rozprzestrzenianiem się pandemii COVID–19 i zapewnieniem w związku z tym większego bezpieczeństwa uczestnikom procesu. Z drugiej jednak strony proponowane zmiany (w dużej mierze według obecnej treści Projektu zredagowane zbyt
ogólnie) mogą prowadzić do naruszenia gwarancji procesowych stron i przede wszystkim naruszać zasady jawności i bezpośredniości postępowania cywilnego. W dniu 20 kwietnia
2021 roku na posiedzeniu Sejmu odbyło się III czytanie Projektu i w celu kontynuowania prac
został przekazany do Senatu. Prawnikom, praktykom prawa, ale przede wszystkim stronom postępowań wszczętych i planowanych, pozostaje baczna obserwacja procesu legislacyjnego i weryfikacja tekstu ustawy, który zostanie ostatecznie uchwalony.