W dniu 8 lutego 2013 r. sejm uchwalił nową ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy ma ona na celu zwalczanie pogłębiającego się problemu zatorów płatniczych przez wprowadzenie
instrumentów usprawniających regulowanie należności w transakcjach między przedsiębiorcami oraz między przedsiębiorcami a organami publicznymi. W konsekwencji jej uchwalenie ma wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Jest to niewątpliwie dobra informacja dla przedsiębiorców borykających się z opornymi kontrahentami, regulującymi należności długo po umówionych terminach, co ma negatywny wpływ na płynność finansową i rentowność przedsiębiorstw.
Konieczność przyjęcia nowej ustawy powstała w związku z obowiązkiem implementacji do krajowego systemu prawnego nowej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r., w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, która
zastąpiła poprzednio obowiązującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/35/WE z dnia 29 czerwca 2000 r., wdrożoną do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323, ze zm.).
Dotychczas obowiązująca ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych okazała się zbyt mało restrykcyjna. Dlatego nowa ustawa przewiduje szereg rozwiązań wspomagających zmniejszanie opóźnień w zapłacie należności oraz dyscyplinowanie stron do stosowania krótkich terminów zapłaty.
Po pierwsze należy zauważyć, że nowa ustawa przewiduje szerszy zakres podmiotowy w stosunku do dotychczas obowiązującej. Nowe przepisy obok m.in. przedsiębiorców, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, osób wykonujących wolne zawody, oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych oraz podmiotów zobowiązanych do stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych, obejmą również przedsiębiorców z państw członkowskich UE oraz państw członkowskich EFTA – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej. Nowa ustawa, podobnie jak dotychczasowa, nie obejmie swoim zakresem konsumentów.
Druga ważna zmiana dotyczy modyfikacji zasad ustalania terminów i sposobu naliczania odsetek. Dotychczas wierzyciele posiadali ustawowe prawo do żądania odsetek ustawowych, w sytuacji, gdy strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego przez wierzyciela i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego (tzw. opłata za kredyt kupiecki). Prawo do żądania odsetek za powyższy okres dotyczyło także sytuacji, w których strony nie ustaliły w umowie terminu zapłaty. Nowa ustawa zachowuje powyższe uprawnienia, jednakże wyłącza stosowanie tego pierwszego wobec dłużników będących podmiotami leczniczymi.
Następnie należy wskazać, że nowa ustawa wprowadzi zasadę, według której termin zapłaty określony w umowie explicite nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Jednakże strony będą mogły ustalić inny termin pod warunkiem, że ustalenie to nie będzie sprzeczne ze społeczno- gospodarczym celem umowy lub zasadami współżycia społecznego oraz będzie obiektywnie uzasadnione, biorąc pod uwagę właściwość towaru lub usługi. W przypadku niespełnienia powyższych przesłanek ustalenie terminu dłuższego niż 60 dni traktowane będzie jako zwłoka w zapłacie, a wierzycielowi będą przysługiwać odsetki za zwłokę w wysokości określonej na podstawie ustawy Ordynacja podatkowa (w marcu 2013 r. – 11,5%), chyba że strony ustalą wyższe odsetki (oraz o ile oczywiście wierzyciel dopełni swych zobowiązań umownych i ustawowych).
Według nowej ustawy w przypadku transakcji między przedsiębiorcami a podmiotami publicznymi termin zapłaty nie będzie mógł być dłuższy niż 30 dni, a w przypadku umów z podmiotami leczniczymi – 60 dni. Możliwe jednak będzie wydłużenie trzydziestodniowego terminu maksymalnie do 60 dni, jeśli będzie to obiektywnie uzasadnione właściwością lub szczególnymi elementami umowy. Po tym terminie wierzycielowi będą przysługiwać odsetki za zwłokę.
Nowa ustawa przewiduje także możliwość ustalenia maksymalnie trzydziestodniowego terminu na zbadanie zgodności towaru lub usługi z umową oraz ryczałtową, stałą kwotę rekompensaty za koszty dochodzenia należności wynikających z nowej ustawy, od dłużnika na rzecz wierzyciela, o równowartości 40 euro, wyrażoną w złotych.
Co ważne, dochodzenie roszczeń wynikających z nowej ustawy ma odbywać się w postępowaniu nakazowym, co może znacznie skrócić czas dochodzenia roszczeń i zmniejszyć koszty postępowania. Nowa ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia. Należy podkreślić, że przepisy ustawy nie będą stosowane do umów zawartych przed datą jej wejścia w życie.