W dniu 3 kwietnia 2018 roku weszła w życie ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o Sądzie Najwyższym, wprowadzająca do polskiego porządku prawnego dodatkową możliwość kwestionowania prawomocnych orzeczeń sądowych poprzez wniesienie skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. Co do zasady, wskazany środek odwoławczy może zostać złożony w stosunku do każdego prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, z wyłączeniem orzeczeń wydanych w sprawach o wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.
Warto zauważyć, że omawiany środek odwoławczy umożliwia zaskarżanie wszelkich orzeczeń sądowych, a nie tylko wyroków. Ponadto, ustawa nie uzależnia możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej od wcześniejszego skorzystania z możliwości zaskarżenia kwestionowanego orzeczenia, a nawet nie wymaga wcześniejszego wystąpienia z wnioskiem o jego uzasadnienie – w przypadku, gdy zaskarżone orzeczenie nie zostało uzasadnione, Sąd Najwyższy może nakazać właściwemu sądowi sporządzenie uzasadnienia. Wreszcie, co do zasady skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona również w przypadku, gdy strona próbowała już podważyć prawomocne orzeczenie w inny sposób, przy czym omawiana skarga nie może opierać się na zarzutach, które zostały rozpoznane w ramach wniesionej skargi kasacyjnej lub kasacji.
Jednocześnie, Ustawodawca przewidział pewne ograniczenia co do możliwości wnoszenia przedmiotowej skargi. Przede wszystkim, skargę nadzwyczajną wnosi się do Sądu Najwyższego i jest to jedyny sąd właściwy do rozpoznania omawianego środka zaskarżenia. Ponadto, skargę nadzwyczajną mogą wnieść wyłącznie określone w ustawie podmioty, a w szczególności Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Co więcej, możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej jest ograniczona w czasie – omawiany środek zaskarżenia można złożyć w terminie 5 lat od dnia, w którym uprawomocniło się zaskarżane orzeczenie, a w przypadku orzeczenia, w stosunku do którego została wniesiona skarga kasacyjna lub kasacja – w terminie roku od ich rozpoznania. Jednocześnie, w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie opisanej wyżej ustawy, istnieje możliwość wniesienia skarg nadzwyczajnych w stosunku do orzeczeń, które stały się prawomocne po dniu 17 października 1997 roku, przy czym w takim przypadku skarga nadzwyczajna może zostać złożona wyłącznie przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
Skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona w przypadku, gdy jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej oraz: (i) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji; lub (ii) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; lub (iii) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Ponadto, zgodnie z wchodzącą w dniu 16 czerwca 2018 roku nowelizacją omawianej ustawy, niezależnie od wskazanych wyżej warunków skarga nadzwyczajna może być złożona wyłącznie wtedy, gdy jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Co istotne, skarga nadzwyczajna może być wniesiona wyłącznie w przypadku, gdy orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione poprzez wniesienie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. W przypadku uwzględnienia skargi nadzwyczajnej Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie, a w razie potrzeby również orzeczenie sądu pierwszej instancji i w zależności od okoliczności sprawy może orzec co do istoty lub przekazać sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi. W przypadku braku podstaw do uchylenia zaskarżonego orzeczenia Sąd Najwyższy oddala skargę nadzwyczajną, a uprawnione organy nie mogą złożyć jej ponownie w interesie tej samej strony.
Wprowadzenie opisanej wyżej instytucji do polskiego porządku prawnego wpłynie na obniżenie poziomu bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, gdyż umożliwia zmianę prawomocnych orzeczeń sądowych na podstawie bardzo ogólnie określonych przesłanek. Faktyczne znaczenie wprowadzonej instytucji będzie zależeć przede wszystkim od praktyki działania dziewięciu podmiotów uprawnionych do złożenia skargi nadzwyczajnej oraz zakresu ewentualnych kolejnych zmian legislacyjnych. Z całą pewnością można jednak zauważyć wyraźne zainteresowanie możliwością zastosowania nowej instytucji – w ciągu niespełna miesiąca obowiązywania ustawy złożono już ponad 600 wniosków o wniesienie skargi nadzwyczajnej.