Postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty ustanowione zostało rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1896/2006. W polskim ustawodawstwie procedura została natomiast uregulowana w Kodeksie postępowania cywilnego w dziale dotyczącym Europejskiego postępowania w sprawach transgranicznych od art. 50515 do art. 50520. Głównym celem wprowadzenia instytucji ENZ było uproszczenie, przyspieszenie i ograniczenie kosztów postępowania sądowego w sprawach transgranicznych, dotyczących bezspornych roszczeń pieniężnych w sprawach cywilnych i handlowych pomiędzy podmiotami różnych państw członkowskich Unii Europejskiej z wyłączeniem Danii. Aby możliwe było wydanie ENZ wymagane jest, aby przynajmniej jedna ze stron sporu miała miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu rozpoznającego sprawę.
Niewątpliwą zaletą europejskiego nakazu zapłaty jest fakt, iż nakaz wydany w jednym państwie członkowskim może zostać skierowany do egzekucji w innym państwie członkowskim bez potrzeby stwierdzania wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu, co w sposób znaczący może przyspieszyć egzekucję oraz ograniczyć jej koszty.
Europejskie postępowanie nakazowe wszczyna się poprzez wniesienie do właściwego sądu pozwu przy użyciu formularza A1. Elementy jakie musi zawierać pozew zostały szczegółowo określone w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1896/2006 i składają się na nie m.in.: oznaczenie stron i właściwego sądu, kwota dochodzonego roszczenia oraz kwoty dochodzone obok roszczenia głównego, uzasadnienie roszczenia wraz z opisem dowodów, okoliczności uzasadniające właściwy sąd oraz transgraniczny charakter sporu. Z uwagi na fakt, iż informacje oraz dowody potwierdzające słuszność roszczenia nie są badane przez sąd pod względem treści (odrzuceniu ze względów merytorycznych podlegają jedynie pozwy oczywiście nieuzasadnione), pozew zawiera oświadczenie powoda, iż podane informacje są zgodnie z jego najlepszą wiedzą i przekonaniem prawdziwe oraz że powód przyjmuje do wiadomości, iż umyślne podanie nieprawdziwych informacji może skutkować zastosowaniem wobec niego odpowiednich sankcji. Pozew wnosi się w formie papierowej lub za pomocą innego środka komunikacji (w tym komunikacji elektronicznej), akceptowanego przez państwo członkowskie wydania i dostępnego sądowi wydania.
W postępowaniu o wydanie ENZ nie jest regułą, że powód wytaczać będzie powództwo przed sądem swojego rodzimego kraju. Biorąc natomiast pod uwagę regulację prawną z rozporządzenia nr 1896/2006, która przewiduje, iż w razie wniesienia sprzeciwu przez pozwanego sprawa kierowana jest do zwykłego postępowania cywilnego wg przepisów obowiązujących w danym kraju, w celu uniknięcia kosztów i angażowania się w postępowanie sądowe w obcym kraju, powód w załączniku do pozwu może poinformować, iż w razie wniesienia sprzeciwu przez pozwanego powód żąda, aby postępowanie zostało zakończone.
Sąd tak szybko jak to jest możliwe, zwykle w terminie 30 dni od wniesienia pozwu (o ile pozew ze względu na braki formalnie nie wymaga uzupełnienia lub poprawienia), wydaje europejski nakaz zapłaty. O ile pozwany nie wniesie sprzeciwu nakaz staje się wykonalny, co zostaje stwierdzone przez sąd przy użyciu formularza G.
Pozwany może wnieść do sądu wydania sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty przy użyciu formularza F, który jest dostarczany pozwanemu wraz z europejskim nakazem zapłaty. Sprzeciw musi zostać wysłany lub wniesiony do sądu wydania nakazu w terminie 30 dni od doręczenia nakazu pozwanemu. W sprzeciwie pozwany wskazuje, że kwestionuje roszczenie, bez konieczności precyzowania powodów. Sprzeciw można wnieść w takiej samej formie w jakiej wnosi się pozew, czyli w formie papierowej lub za pomocą innego środka komunikacji, w tym komunikacji elektronicznej. Wniesienie sprzeciwu z zachowaniem terminu, powoduje iż dalsze postępowanie odbywani się zgodnie z przepisami regulującymi zwykłe postępowanie cywilne, chyba że powód wyraźnie zażądał zakończenia postępowania w takim przypadku.
Europejski nakaz zapłaty, który stał się wykonalny, jest wykonywany na takich samych warunkach jak inne wykonalne orzeczenie wydane w państwie członkowskim, w którym wnioskuje się o wykonanie takiego nakazu.