Prowadząc działalność gospodarczą nie sposób uniknąć sytuacji spornych, które angażują czas, pieniądze, a także mogą wpłynąć na utratę dobrego wizerunku przez przedsiębiorcę. Niestety, ale polskiemu wymiarowi sprawiedliwości daleko do osiągnięcia zadowalającej efektywności w rozwiązywaniu takich problemów, czego dowodem może być zajęcie przez Polskę dopiero 97 miejsca spośród 142 państw w raporcie Światowego Forum Ekonomicznego „The Global Competitiveness Report 2011-2012”. Z tego względu należy zwrócić uwagę na tzw. ADRy (Alternative Dispute Resolutions), czyli alternatywne metody rozstrzygania sporów.
Dwiema podstawowymi, alternatywnymi wobec postępowania przed sądem powszechnym, metodami rozstrzygania sporów są mediacja oraz arbitraż. Obie instytucje zostały uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego.
Podstawową różnicą pomiędzy mediacją a arbitrażem jest sposób znalezienia rozwiązania problemu. Podczas mediacji strony szukają konsensusu z udziałem mediatora, który jednak nie posiada kompetencji władczych i nie rozstrzyga sporu. Jego zadaniem jest ułatwienie stronom osiągnięcia porozumienia i doprowadzenie do zawarcia ugody. Natomiast w arbitrażu strony przekazują sprawę do sądu arbitrażowego, gdzie niezależny arbiter wydaje rozstrzygnięcie przyznając rację jednej ze stron.
Pierwsza z wymienionych metod, czyli mediacja, może być przeprowadzana w każdym przypadku, gdy możliwe jest zawarcie ugody. Zatem wszelkie spory, gdzie stroną jest przedsiębiorca, dotyczące np. zapłaty należności, roszczeń wspólników czy ustalenia odszkodowania, można rozwiązać za pomocą mediacji. Do jej głównych cech należy zaliczyć dobrowolność jej rozpoczęcia oraz możliwość wycofania się w każdym momencie.
Decyzja co do prowadzenia mediacji spoczywa tylko i wyłącznie na zainteresowanych stronach i to tylko od nich zależy, jak szybko dojdzie do wypracowania satysfakcjonującego porozumienia.
Podczas mediacji wymagana jest obecność neutralnego mediatora, którego działania mają na celu umożliwienie zawarcia ugody. Co ważne, mediator jest zobowiązany do zachowania poufności, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku. Dlatego też przedsiębiorca nie powinien obawiać się wyjawienia informacji istotnych z jego punktu widzenia. Warto także wspomnieć, że mediacja jest zdecydowanie mniej sformalizowana niż postępowanie sądowe. Strony mogą dowolnie ustalić miejsce i czas przeprowadzenia mediacji, co niewątpliwie wpływa na szybkość tej metody, a tym samym na znaczne zmniejszeniu kosztów względem standardowego postępowania. Oprócz tego, znalezienie wspólnego rozwiązania wypracowanego w wyniku transparentnych rozmów oraz w miłej atmosferze, pozwala nie tylko na wygaszenie konfliktu, ale sprzyja także dalszej współpracy.
Arbitrażowi można przypisać podobne zalety jak mediacji tj.: z reguły szybsze rozstrzygnięcie sporu, gwarancję zachowania tajemnicy handlowej, dostosowanie postępowania do potrzeb stron czy niższe koszty w relacji do postępowania przed sądem powszechnym. Pamiętać jednak należy, że z przystąpieniem do arbitrażu wiąże się poniesienie określonych opłat. Ich wysokość zależy od wartości przedmiotu sporu oraz sądu arbitrażowego, który ma rozstrzygnąć daną sprawę. I tak, zgodnie z tabelą opłat przy Sądzie Arbitrażowym przy Krajowej Izbie Gospodarczej, arbitraż może okazać się mniej opłacalny, gdy sprawa dotyczy niewielkiej sumy pieniężnej. Także przy wielomilionowym sporze stosowna opłata może okazać się o wiele wyższa, niż wynikająca z ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie, z którą opłata stosunkowa nie może przekraczać kwoty 100 tysięcy złoty. Niemniej jednak, w większości przypadków arbitraż pozostanie atrakcyjny, albowiem podczas zwykłego postępowania sądowego do jego kosztów należy doliczyć również wydatki na opinie biegłych, wynagrodzenie pełnomocników procesowych etc., co często stanowi główny ciężar finansowy, którego wielkości nie można z góry przewidzieć.
Zdarza się, że mimo istnienia przesłanek dających duże szanse na wygranie procesu sądowego, strona i tak decyduje się na skorzystanie z jednej z alternatywnych metod rozstrzygania sporów. Wynika to z czystej kalkulacji, gdyż skorzystanie z tych instytucji pozawala na zaoszczędzenie czasu, pieniędzy i energii, która może zostać wykorzystana w innym konstruktywnym celu.
Podsumowując, alternatywne metody rozstrzygania sporów gospodarczych mają na tyle dużo zalet, iż powinny być w każdym wypadku brane pod uwagę.
Jako przykład skuteczności ADRów warto wspomnieć amerykańską sprawę Department of Transportation v. City of Atlanta (President Parkway), która trwała na drodze sądowej 9 lat i trafiła nawet przed Sąd Najwyższy. Natomiast, gdy do akcji wkroczyli mediatorzy, wystarczyło tylko 9 spotkań na rozwiązanie sporu. Przypadek ten jasno pokazuje użyteczność i sens stosowania ADR-ów.