17 grudnia 2021 roku upłynął w Polsce czas na
implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i
Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23.10. 2019 r. w
sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia
prawa Unii (dalej: Dyrektywa). Terminu implementacji
Polskiemu Parlamentowi nie udało się dotrzymać,
dlatego też ustawa implementująca jest cały czas w
trakcie opracowywania. Dyrektywa ustanawia
wspólne minimalne normy ochrony dla osób
zgłaszających naruszenia prawa Unii w zakresie
trzech kategorii:
- zasad rynku wewnętrznego (przykładowo: naruszenie unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych)
- interesów finansowych Wspólnoty (wszelkie działania uderzające w interesy Unii Europejskiej określone w art. 325 TFUE i aktach szczególnych)
- objęte zakresem stosowania aktów Unii Europejskiej w konkretnych dziedzinach (przykładowo: zamówienia publiczne, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów).
Dyrektywa
przewiduje
również
możliwość
rozszerzenia wskazanego w Dyrektywie katalogu o
kolejne naruszenia na mocy prawa krajowego
ustanawianego
przez
poszczególne
Państwa
Członkowskie.
Osoby zgłaszające tego typu naruszenia (tzw.
sygnaliści) podlegać będą szczególnym formom
ochrony. Do sygnalistów zaliczymy nie tylko
pracowników danego przedsiębiorcy, ale również
wszelkie inne osoby, które uzyskują i zgłaszają takie
informacje. Mogą to być przykładowo również
stażyści, podwykonawcy czy byli pracownicy.
Dyrektywa zakłada, że osoby zgłaszające nie będą
podlegały odpowiedzialności za takie czyny jak
naruszenie poufności, praw autorskich, czy tajemnicy
przedsiębiorstwa, w zakresie zgłoszenia. Nie będą
mogły być również wszczęte przeciw nim żadne
działania odwetowe. Katalog tego typu działań jest w
Dyrektywie otwarty, a za przykłady mogą posłużyć
środki takie, jak: obniżenie pensji, zawieszenie,
przymusowy urlop czy degradacja. Aby sygnalista
mógł zostać objęty ochroną, musi zgłosić naruszenie za
pomocą jednego z trzech z góry określonych
sposobów.
Pierwszym z nich jest kanał wewnętrzny. Dyrektywa
zakłada wprowadzenie w państwach członkowskich
wymogu
posiadania
przez
przedsiębiorców
wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości.
W takim wypadku naruszenie będzie rozpatrzone bez
udziału organów zewnętrznych. Prawodawca narzuca
pewne minimalne standardy, jakie muszą spełniać
kanały wewnętrzne. Zakładają one między innymi
powołanie bezstronnej osoby lub działu, który będzie
przyjmował zgłoszenia, a także możliwość udzielenia
sygnaliście informacji zwrotnej w ciągu 3 miesięcy od
otrzymania zgłoszenia o naruszeniu. Muszą również
zapewniać prywatność i poufność.
Kolejnym sposobem będzie kanał zewnętrzny. W tym
wypadku adresatem zgłoszenia będą organy
specjalnie wyznaczone w tym celu przez poszczególne
państwa członkowskie. Tego typu organy muszą być
bezstronne i niezależne. Otrzymanie zgłoszenia ma
być potwierdzane niezwłocznie. Organy zewnętrzne
będą również informować sygnalistów o wynikach
postępowania.
Ostatnim sposobem na zgłoszenie naruszenia jest
ujawnienie publiczne. Jest to metoda, którą sygnalista
może zastosować w wypadku wyczerpania dwóch poprzednich dróg i niepodjęcie przez uprawnione
organy żadnych działań. Możliwość taką sygnalista
będzie miał również w przypadkach gdy naruszenie
stanowi zagrożenie dla interesu publicznego bądź też
gdy ma uzasadnione obawy, iż w przypadku kanału
zewnętrznego grozić mu będą działania odwetowe.
Ujawnienie publiczne zakłada przekazanie informacji
organowi czy instytucji, które nie są wyszczególnione
w przepisach jako uprawnione do przyjmowania
informacji kanałem zewnętrznym (np. prasa). Takie
ujawnienie skutkuje ochroną sygnalisty w takim samym
stopniu jak zgłoszenia wewnętrzne i zewnętrzne.
Jak więc można zauważyć, za pomocą Dyrektywy
otwarto nowe możliwości do zgłaszania naruszeń
prawa Unii. Nowe przepisy o sygnalistach wydają się
być przemyślane, ale wymagają dużego nakładu
pracy
ze strony
państw członkowskich i
przedsiębiorców. Tego typu system musi być szczelny i
niezawodny, inaczej osoby zgłaszające naruszenia
będą obawiały się z niego korzystać.
Zastrzeżenie: Niniejsza publikacja została przygotowana dla klientów i współpracowników kancelarii Miller Canfield. Ma ona na celu jedynie przedstawienie streszczenia
niektórych wydarzeń prawnych z wybranych dziedzin prawa. Z tego powodu informacje zawarte w niniejszej publikacji nie powinny stanowić podstawy do podjęcia
jakiejkolwiek decyzji dotyczącej określonego kierunku działania. Informacje te nie mogą też być traktowane jako porada prawna ani nie zastępują szczegółowej opinii prawnej
w konkretnej sprawie. W każdym przypadku należy skorzystać z usług doradców prawnych w celu weryfikacji, czy odpowiednie przepisy prawa mają zastosowanie do
określonej sytuacji.