17 grudnia 2021 roku upłynął w Polsce czas na implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i
Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23.10. 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej: Dyrektywa). Terminu implementacji Polskiemu Parlamentowi nie udało się dotrzymać, dlatego też ustawa implementująca jest cały czas w trakcie opracowywania. Dyrektywa ustanawia wspólne minimalne normy ochrony dla osób zgłaszających naruszenia prawa Unii w zakresie trzech kategorii:
- zasad rynku wewnętrznego (przykładowo: naruszenie unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych);
- interesów finansowych Wspólnoty (wszelkie działania uderzające w interesy Unii Europejskiej określone w art. 325 TFUE i aktach szczególnych);
- objęte zakresem stosowania aktów Unii Europejskiej w konkretnych dziedzinach (przykładowo: zamówienia publiczne, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów).
Dyrektywa przewiduje również możliwość rozszerzenia wskazanego w Dyrektywie katalogu o kolejne naruszenia na mocy prawa krajowego ustanawianego przez poszczególne Państwa Członkowskie.
Osoby zgłaszające tego typu naruszenia (tzw. sygnaliści) podlegać będą szczególnym formom ochrony. Do sygnalistów zaliczymy nie tylko pracowników danego przedsiębiorcy, ale również wszelkie inne osoby, które uzyskują i zgłaszają takie informacje. Mogą to być przykładowo również stażyści, podwykonawcy czy byli pracownicy.
Dyrektywa zakłada, że osoby zgłaszające nie będą podlegały odpowiedzialności za takie czyny jak naruszenie poufności, praw autorskich, czy tajemnicy przedsiębiorstwa, w zakresie zgłoszenia. Nie będą mogły być również wszczęte przeciw nim żadne działania odwetowe. Katalog tego typu działań jest w Dyrektywie otwarty, a za przykłady mogą posłużyć środki takie, jak: obniżenie pensji, zawieszenie, przymusowy urlop czy degradacja. Aby sygnalista mógł zostać objęty ochroną, musi zgłosić naruszenie za pomocą jednego z trzech z góry określonych sposobów.
Pierwszym z nich jest kanał wewnętrzny. Dyrektywa zakłada wprowadzenie w państwach członkowskich wymogu posiadania przez przedsiębiorców wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości. W takim wypadku naruszenie będzie rozpatrzone bez
udziału organów zewnętrznych. Prawodawca narzuca pewne minimalne standardy, jakie muszą spełniać kanały wewnętrzne. Zakładają one między innymi powołanie bezstronnej osoby lub działu, który będzie przyjmował zgłoszenia, a także możliwość udzielenia sygnaliście informacji zwrotnej w ciągu 3 miesięcy od otrzymania zgłoszenia o naruszeniu. Muszą również
zapewniać prywatność i poufność.
Kolejnym sposobem będzie kanał zewnętrzny. W tym wypadku adresatem zgłoszenia będą organy specjalnie wyznaczone w tym celu przez poszczególne państwa członkowskie. Tego typu organy muszą być bezstronne i niezależne. Otrzymanie zgłoszenia ma być potwierdzane niezwłocznie. Organy zewnętrzne będą również informować sygnalistów o wynikach
postępowania.
Ostatnim sposobem na zgłoszenie naruszenia jest ujawnienie publiczne. Jest to metoda, którą sygnalista
może zastosować w wypadku wyczerpania dwóch poprzednich dróg i niepodjęcie przez uprawnione organy żadnych działań. Możliwość taką sygnalista będzie miał również w przypadkach gdy naruszenie stanowi zagrożenie dla interesu publicznego bądź też gdy ma uzasadnione obawy, iż w przypadku kanału zewnętrznego grozić mu będą działania odwetowe.
Ujawnienie publiczne zakłada przekazanie informacji organowi czy instytucji, które nie są wyszczególnione w przepisach jako uprawnione do przyjmowania informacji kanałem zewnętrznym (np. prasa). Takie ujawnienie skutkuje ochroną sygnalisty w takim samym stopniu jak zgłoszenia wewnętrzne i zewnętrzne.
Jak więc można zauważyć, za pomocą Dyrektywy otwarto nowe możliwości do zgłaszania naruszeń prawa Unii. Nowe przepisy o sygnalistach wydają się być przemyślane, ale wymagają dużego nakładu pracy ze strony państw członkowskich i przedsiębiorców. Tego typu system musi być szczelny i niezawodny, inaczej osoby zgłaszające naruszenia będą obawiały się z niego korzystać.